Is het een mensenrechtenschending als een land te weinig doet om klimaatverandering te stoppen? Die vraag ligt op tafel bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Daar zijn twee zaken aangespannen die geïnspireerd zijn door de Urgenda-zaak.

"Ik denk dat de Urgenda-zaak een inspiratiebron is geweest voor de zaken die vandaag bij het Europees Hof worden behandeld", zegt advocaat en hoogleraar bestuursrecht Tom Barkhuysen. "Dezelfde methoden worden nu gebruikt om op Europees niveau een vergelijkbare uitspraak te krijgen die voor meer landen gaat gelden."

Meerdere klimaatzaken in Europa

Het Europees Hof in Straatsburg kan bindende uitspraken doen voor de 46 aangesloten Europese landen. Een zaak is aangespannen door een Franse burgemeester. Hij vindt dat zijn eigen regering meer moet doen tegen klimaatverandering, omdat zijn gemeente onderloopt als de zeespiegel stijgt.

De andere zaak is aangespannen door een groep ouderen in Zwitserland. Zij zeggen dat met name ouderen in hun land de dupe zijn van de steeds hogere temperaturen. Later komt nog een derde klimaatzaak voor de Europese rechter, die draait om Portugese jongeren die met een beschuldigende vinger naar Europese landen wijzen voor de bosbranden in hun land.

Bekijk ook

Impact op tientallen landen

Nederland had in 2019 de wereldprimeur met de Urgenda-klimaatzaak. "Ze hebben gekeken naar Nederland en hebben gezien dat de Hoge Raad toen een Europees verdrag heeft gebruikt om tot de uitspraak te komen", zegt Barkhuysen over de klimaatzaken die nu dienen in Straatsburg.

De Hoge Raad gaf milieuorganisatie Urgenda destijds gelijk: het kabinet moest meer vaart maken met klimaatbeleid. De directeur van Urgenda voorspelde toen al dat de zaak internationaal navolging zou krijgen. Mocht het Europese Hof meegaan met de eisers dan heeft dat impact op alle landen die bij het Hof zijn aangesloten.

Geïnspireerd door kleinere zaken

Opvallend is dat milieuorganisatie Urgenda op haar beurt was geïnspireerd door eerdere kleinere zaken die bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens waren aangespannen. Het ging om zaken over een overlastgevende fabriek of vliegveld, weet advocaat en hoogleraar Barkhuysen.

"Er werd een beroep gedaan op mensenrechten, zoals het recht op gezondheid, om overheden te dwingen meer tegen de overlast te doen", legt hij uit. De uitspraken van de Europese rechter vormden volgens hem het aanknopingspunt voor Urgenda om een klimaatzaak tegen de Nederlandse staat te beginnen.

Bekijk ook

Is er een causaal verband?

Maar of het succes van Urgenda automatisch betekent dat het Europese Hof meegaat met de eisers uit Frankrijk, Zwitserland en Portugal? Dat is niet zomaar gezegd, denkt Barkhuysen: "Het gaat om het causale verband: is de link duidelijk tussen de CO2-uitstoot en hetgeen waarover geklaagd wordt. In dit geval de bosbranden, de zeespiegelstijging en de gezondheidsaantasting van senioren."

Dat verband was volgens hem ook al een discussiepunt in de Urgenda-zaak. "Sommigen zeiden toen al dat die link niet te maken was. Maar de Nederlandse Hoge Raad dacht daar anders over. De vraag is hoe Straatsburg er tegenover staat."

Moeilijk dilemma voor Europees Hof

"Gaan ze het aandurven om overheden een dictaat te geven om voor een bepaalde datum een bepaald klimaatdoel te halen? Of mengen ze zich dan te veel in de politieke afwegingen die op nationaal niveau gemaakt moeten worden?"

De advocaat zegt dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mensen dan ook voor een moeilijk dilemma staat: "Dit is geen gemakkelijke beslissing om te maken."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.