In zeven jaar tijd is het aantal daklozen in Nederland bijna verdubbeld. Telt ons land in 2009 nog 17.000 mensen, zeven jaar later bedraagt dat aantal 30.000. De meeste daklozen zwerven rond in Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Rotterdam. 

Stijgende huurprijzen op de woningmarkt

De stijging van het aantal daklozen in Nederland is volgens Lia van Doorn, lector Innovatieve Maatschappelijke Dienstverlening aan de Hogeschool Utrecht, voor een groot deel te wijten aan de ontwikkelingen op de woningmarkt. “De huurprijzen stijgen terwijl tegelijkertijd mensen die van een minimumloon of een uitkering afhankelijk zijn, de afgelopen tien á vijftien jaar nauwelijks verhoging van hun besteedbaar inkomen hebben doorgemaakt.”

Men kan de huur niet meer opbrengen en gaat dan tijdelijk wonen op een camping of een poosje bivakkeren in de auto totdat dat niet meer gaat. “De stap naar dakloosheid is dan snel gezet.”

Nationaal actieplan om aantal daklozen terug te dringen

Tien jaar geleden heeft de overheid bij monde van het ministerie een groot nationaal actieplan uitgezet. Volgens Van Doorn is het weer tijd om zo een nationaal actieplan op touw te zetten.

Het ministerie maakte destijds een flink budget vrij en ging met verschillende partijen zoals gemeenten en zorgverzekeraars samenwerken om het aantal daklozen terug te dringen. ”Er zijn pensions opgericht en er zijn meer opvangplekken gecreëerd en dat heeft er toen toe geleid dat in een aantal jaar het aantal daklozen enorm daalde.”

Het staat als een paal boven water dat er in Nederland niemand op straat moet slapen vanwege geld.

Staatssecretaris Blokhuis: ‘Zorgwekkend en treurig’

“Zorgwekkend en bijzonder treurig” noemt staatssecretaris Paul Blokhuis van Welzijn en Sport deze ontwikkeling. Volgens hem is de economische malaise een belangrijke oorzaak geweest van de verdubbeling daklozen in Nederland. Blokhuis hoopt dat de aantrekkende economie ervoor zal zorgen dat men makkelijker aan een baan komt en zich kan redden. Maar, stelt Blokhuis: “Het is onze eer te na mensen tegen hun zin op straat te laten slapen. Dat moeten we niet meemaken.”

Geld om deze mensen te helpen zou volgens hem geen probleem moeten zijn. “Het staat als een paal boven water dat er in Nederland niemand op straat moet slapen vanwege geld. Dat mag in een rijk land als Nederland nooit een discussie zijn.” Staatssecretaris Blokhuis spreekt niet van een nationaal actieplan maar gaat wel in gesprek met de gemeenten over beschermd wonen en maatschappelijke opvang. "Wij gaan vóór de zomervakantie afspraken maken over deze belangrijke thema’s.”

Blokhuis is in gesprek met een aantal gemeenten om tot een oplossing te komen van dit probleem. Gemeenten moeten volgens hem in overleg met woningcoöperaties om woonruimten te reserveren voor degenen die buiten de boot vallen. Ook is hij in gesprek met minister Kasja Ollongren van Binnenlandse Zaken over de bouw van meer woningen. 

Wim Eickholt kwam weer van straat af

Hoe erg het is geen onderdak te hebben ondervond Wim Eickholt aan den lijve. Wim had een goede baan als docent teken- en handvaardigheid, maar de drank lonkte steeds meer naar hem. Uiteindelijk werd zijn situatie zo ernstig dat hij niets meer had, zelfs geen huis. Zo begon zijn zwerftocht door Utrecht. 

Als daklozen niet in staat zijn om zich de eerste maanden te ontworstelen aan hun troosteloze bestaan, ziet hun toekomst er heel slecht uit. Zo zag Eickholt een maat van hem in een plas cola liggen, verwilderd en vervreemd van zijn omgeving. Zo ver is het gelukkig niet met Wim gekomen. Hij heeft inmiddels een eigen woning, schreef over zijn verleden het boekje 'Wat ik nou toch heb meegemaakt' en draagt tijdens optredens daaruit voor. Als 'de Optimist' hield Wim een betoog over zijn leven, en hoe hij dat uiteindelijk weer op de rit kreeg:

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."