2017 was het jaar van #MeToo, Zwarte Piet en nepnieuws. In de kerstuitzending van EenVandaag gaan we in gesprek over deze hete hangijzers met politica Sylvana Simons, Margo Smit, ombudsman bij de Publieke Omroep en journalist en optimist Ralf Bodelier.
#MeToo
Het is de meest besproken hashtag van 2017: #MeToo. Onder deze hashtag delen mensen hun verhaal over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zelden deden vijf letters zoveel stof opwaaien. Idolen werden persona non grata, directeuren verloren hun baan en de slachtoffers ('silencebreakers') werden verkozen tot TIME Person of the Year.
Sylvana Simons heeft zich bewust niet te veel gemengd in de #MeToo-discussie maar volgde dit onderwerp met veel interesse. "Het is tijd om ongemakkelijke gesprekken te voeren. Laten we die gesprekken vooral voeren." Volgens haar beperkt de discussie zich teveel tot namen en rugnummers en gaat het te weinig over de onderliggende machtsverhoudingen.
Nepnieuws
2017 was ook het jaar van het nepnieuws en 'alternative facts'. De Amerikaanse President Donald Trump twittert er regelmatig over en onze minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren waarschuwde voor nepnieuws uit Rusland. Margo Smit is ombudsman van de Publieke Omroep en ziet het probleem van nepnieuws toenemen maar ook hoe de term te pas en te onpas wordt gebruikt: "Mensen plakken de term op van alles, ook als het gaat over slordige journalistiek." Volgens Smit is het belangrijk secuur te blijven werken in de journalistiek: "Blijf uitleggen hoe je aan je informatie komt."
Zwarte Piet
In 2017 laaide de Zwarte Piet-discussie weer op. Een bus vol actievoerders tegen Zwarte Piet werd afgesneden op de snelweg naar Dokkum, actievoerders tegen de aanpassing van Zwarte Piet bestormden een basisschool om pepernoten uit te delen en de discussie verhardde. Ook het huis van Sylvana Simons werd besmeurd door pro-Piet demonstranten. Zij maakt zich hard voor de aanpassing van Zwarte Piet en zou graag zien dat de politiek zich mengt in de discussie. De NPO heeft volgens haar met het Sinterklaasjournaal een belangrijke rol in de discussie omdat de beeldvorming rond het Sinterklaasverhaal hier gefaciliteerd en gefinancierd wordt met publiek geld.
Eerder kwamen EU-leiders al bijeen voor een spoedoverleg over Oekraïne
Bron:
ANP
'Een historisch kantelpunt.' Zo noemt hoogleraar Rob de Wijk de uit de hand gelopen ontmoeting tussen president Zelensky en president Trump. Europa moet volgens hem nu snel handelen om de eigen veiligheid te garanderen.
De Wijk keek met verbazing naar het overleg in het Witte Huis. "Het leken wel maffiabazen", zo schetst de hoogleraar internationale betrekkingen de ontmoeting, waar eigenlijk een akkoord had moeten komen over een grondstoffendeal tussen de VS en Oekraïne.
'Nederlaag voor Trump'
Vice-president JD Vance speelde volgens De Wijk een cruciale rol in het laten ontsporen van die deal. "De escalatie begon toen Vance opmerkingen maakte over 'meer dankbaarheid tonen', waarna Trump oude kwesties oprakelde, zoals de Hunter Biden-affaire."
Dat het overleg met Zelensky mislukte, ziet de hoogleraar als een grote nederlaag voor Trump. "Hij wilde een diplomatiek succes en een grondstoffenovereenkomst sluiten, maar kreeg het niet voor elkaar. Dat Trump geen deal wist te maken, is een teken van zwakte."
De kans dat Amerika snel de stekker uit Europa trekt, is volgens de geopolitiek expert van The Hague Centre for Strategic Studies groot. "We moeten nu snel onze eigen veiligheid en geopolitieke positie versterken. Het is nu of nooit."
Een goed signaal van Europa zou volgens hem zijn om aan te kondigen dat de NAVO-top, gepland in mei in Den Haag, niet doorgaat. Tenzij Trump een nadrukkelijk signaal afgeeft dat hij de NAVO wél belangrijk vindt en artikel 5 wil eerbiedigen. "Als wij nu niet pro-actief handelen, gaat Trump ons chanteren. Bijvoorbeeld door te zeggen: 'Ik pak Groenland en in ruil daarvoor blijf ik bij de NAVO.'"
Kan Europa nog rekenen op de VS? Rob de Wijk denkt van niet
Oekraïne als partner
Zondag voert de EU al topoverleg in Londen over de Europese defensiestrategie. Een uitgelezen moment om te dreigen met het afzeggen van de NAVO-top, zegt De Wijk.
Daarnaast moeten we volgens hem kijken naar partners die de gaten kunnen vullen die Amerika achterlaat. "En weet je wie daarvoor uitermate geschikt is? Oekraïne. Tot nu toe realiseert bijna niemand zich dit. Oekraïne is eigenlijk onze ideale partner."
Een speciale alliantie
"Zij hebben langeafstandswapens en kunnen het Delta-communicatiesysteem leveren, wat erg belangrijk is voor Europa. Daarnaast kunnen ze helpen met productiecapaciteit."
De Wijk pleit voor een strategische alliantie van Europese landen met Oekraïne. Daarvoor moet de discussie over lidmaatschap van de NAVO voor Oekraïne volgens hem wel in de ijskast. "Net als het lidmaatschap van de Europese Unie." Ook moeten we ophouden met een discussie over een Europees leger, vindt hij.
De landen die de alliantie zouden moeten trekken, vormen de zogenaamde Weimar-groep. "De kern daarvan wordt gevormd door de Fransen, de Britten, de Polen en de Duitsers. Met daaromheen de Italianen en de Spanjaarden, de Baltische Staten en de Scandinavische landen."
"Als je dat gaat doen, dan ben je in staat om die defensie in Europa zodanig vorm te geven. Maar je moet het wel heel snel doen. Je moet bij wijze van spreken morgen al besluiten nemen, tijdens de top in Londen."
Wat moet het defensiebeleid van Europa in de toekomst worden?
In de war
Welke rol Nederland hierin zou moeten spelen, is volgens De Wijk nog onduidelijk. "We zitten nu met een kabinet dat gewoon niet echt functioneert en met een partij die eigenlijk in zijn hart pro-Russisch is, net zoals heel veel andere rechts-radicale partijen in Europa." De Wijk doelt daarmee op de PVV.
"Dit soort partijen waren ook pro-Trump. Dat hebben we natuurlijk ook met Wilders gezien. Maar nu zien ze dat Trump de veiligheid van Europa op het spel zet merk je dat ze in verwarring zijn.
'Laat Trump en Poetin vallen'
"Ze weten eigenlijk niet meer precies hoe ze hiermee om moeten gaan. Als je voor jezelf kiest en je eigen veiligheid, betekent dit dat je Trump moet laten vallen, en dus ook Poetin."
Ook moeten we 'als de sodemieter' een eigen oorlogsindustrie opbouwen, zegt De Wijk. "Dat is noodzakelijk om Rusland af te schrikken en militaire slagkracht te garanderen. Daar hebben we wel even de tijd voor, omdat Rusland nu te zwak is om direct aan te vallen."
De financiering van een eigen onafhankelijke Europese defensie is volgens De Wijk geen al te grote hobbel. "We gaan hier echt niet aan failliet. Het gaat om 3,5 procent van ons BBP. Ursula von der Leyen heeft al aangegeven dat de begrotingsregels kunnen worden verruimd. Er wordt nu ook gesproken over gezamenlijke leningen."
"Bondskanselier Metz en president Macron werken al aan een speciaal defensiefonds van bijvoorbeeld 200 miljard euro om de Europese militaire industrie te versterken. Het gaat uiteindelijk niet om gigantische bedragen."
De Amerikaanse president Trump en de Oekraïense president Zelensky
Bron:
AFP
In het land wordt bezorgd gereageerd op de botsing tussen Trump en Zelensky. Ook daalt het vertrouwen in de NAVO flink nu verhoudingen tussen lidstaten zijn verslechterd. In november had 61 procent vertrouwen, daar is nu nog 39 procent van over.
Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 16.000 leden van het Opiniepanel, vlak na de ruzie tussen de presidenten Trump en Zelensky in het Witte Huis. Mensen reageren in het onderzoek bezorgd over de verslechterde verhoudingen tussen westerse landen.
'Een beschamende vertoning'
'Verbijsterend', 'schandalig' en 'gevaarlijk': verreweg de meeste panelleden zijn uitgesproken over het gebekvecht tussen de leiders. Kiezers van links tot rechts vinden het een beschamende vertoning van de president en vice-president van de Verenigde Staten.
Een PVV-kiezer: "Trump heeft Zelensky zeer amateuristisch en onheus bejegend. Hij zat hem als een klein kind de les te lezen. Van de president van Amerika mag je toch iets meer professionaliteit verwachten." Een paar mensen in het onderzoek noemen het juist 'dom' van de Oekraïense president Zelensky. "Als je een deal wil, moet je niet gaan zitten provoceren", vindt iemand.
De zorgen bij panelleden na de gebeurtenissen van vrijdag zijn groot. "Je ziet de machtsverhoudingen voor je neus verschuiven. Met twee idioten aan het roer van de grootste en sterkste krijgsmacht", beschrijft een van hen de president en vice-president van Amerika.
Mensen maken zich zorgen over de relatie tussen de VS en Europa (69 procent), over wat dit betekent voor de oorlog in Oekraïne (72 procent), en over een oorlog tussen Rusland en andere Europese landen (57 procent). "Rusland heeft een vrijbrief van Trump gekregen om de aanval op Oekraïne op te voeren. Na Oekraïne worden Estland, Letland en Litouwen aangevallen, en we krijgen geen bescherming meer van de VS", zegt iemand in het onderzoek.
'De NAVO is dood'
Het geloof in de NAVO, waar Amerika het machtigste lid van is, is flink lager dan in november vorig jaar. Van een meerderheid (61 procent) toen, gelooft nu nog maar een minderheid (39 procent) erin. Iemand zegt: "De NAVO is dood. De Amerikanen gaan de verdedigingsverplichtingen niet waarmaken en ik maak mij dan ook ernstig zorgen over de toekomst van de Baltische Staten."
De recente ruzie tussen Trump en Zelensky speelt een rol bij het kelderende geloof in de NAVO, maar uit de open reacties blijkt dat de terugval al langer aan de gang is. "De NAVO is een paar weken na de verkiezing van Trump eenzijdig opgeheven", schrijft een deelnemer.
Hoeveel vertrouwen is er in de NAVO?
NAVO- en EU-lidmaatschap Oekraïne?
Toch vinden de meeste mensen (59 procent), net als een paar weken geleden, dat Oekraïne toe moet treden tot de NAVO. 29 procent ziet dat graag zo snel mogelijk gebeuren. 30 procent wil dat de NAVO Oekraïne op langere termijn onder de vleugel neemt. De steun voor een EU-lidmaatschap van Oekraïne is even groot.
Daar tegenover staat een derde van de panelleden die niet wil dat het land van Zelensky toetreedt tot de EU of de NAVO. "Ook al heb ik te doen met Oekraïne, ik maak me zorgen over de corruptie in dat land. En ik kan het Poetin dan niet kwalijk nemen als hij dat als ultieme provocatie zal zien", zegt een panellid bezorgd.
Moet Oekraïne lid worden van de NAVO en de EU?
Welk gevoel hebben mensen bij de botsing tussen Trump en Zelensky? Hoeveel vertrouwen is er in de NAVO? En moet de EU volgens panelleden meer bevoegdheden krijgen of niet? Dit en meer zie in je in het tv-item.
Meer bevoegdheden EU
Het aantal mensen dat meer macht voor de EU wil, is de afgelopen tijd flink groter geworden. Ongeveer een jaar geleden zei nog 12 procent dat de Europese Unie meer bevoegdheden zou moeten krijgen. Inmiddels is dat gestegen naar 22 procent. Die bevoegdheden gaan voornamelijk over gezamenlijke defensie-uitgaven.
Een deelnemer schrijft: "Er moeten gezamenlijke leningen komen voor defensie, dus moet er meer verantwoordelijkheid naar Brussel. Ook een Europese legereenheid is keihard nodig." Er zijn zelfs panelleden die pleiten voor een gezamenlijk, Europees kernwapen, om krachtiger tegenover grootmachten als de VS, Rusland en China te staan.
Welke bevoegdheden moet de EU hebben?
info
Over dit onderzoek
Het onderzoek is gehouden op 1 maart 2025. Er deden in totaal 16.418 leden van het EenVandaag Opiniepanel mee. Het onderzoek is na weging representatief voor zes variabelen, namelijk: leeftijd, geslacht, opleiding, burgerlijke staat, spreiding over het land en politieke voorkeur, gemeten naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2023.
