Opeens politie voor de deur die vragen stelt: het gebeurde bij een vrouw in Amersfoort die vaak naar demonstraties gaat. Kan dat zomaar? En wat doet dit met het demonstratierecht? "Het is niet behoorlijk."

Ze voelde zich geïntimideerd, vertelt de pro-Palestina activiste tegen het AD over het huisbezoek. De politieagenten vroegen niet alleen om binnen te komen, maar noemden dat ze wisten dat zij ging verhuizen en vroegen waarom ze zo vaak naar demonstraties gaat. Zij filmde het huisbezoek en heeft dat ook gedeeld.

Intimiderend effect

'Ontluisterend' noemt hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de VU Jon Schilder het huisbezoek. Ook hij heeft de beelden gezien. Volgens hem praatten de agenten op een beleefde toon, "maar waar het om gaat is dat ze thuis op bezoek komen bij iemand die kennelijk vaak deelneemt aan demonstraties. Het is niet aan de politie om bij mensen thuis te komen om te vragen of ze gaan demonstreren."

Hij legt uit: "Want hoe beleefd ook de woordkeus is, dat kan toch echt een intimiderend effect hebben op burgers. Dat betekent toch dat zij ontmoedigd worden om gebruik te maken van een tamelijk essentieel recht in ons land, namelijk het recht tot betogen."

Demonstreren ontmoedigen

Het precieze doel van het huisbezoek is moeilijk vast te stellen, want de agenten hebben daar zelf niks over losgelaten. Al heeft Schilder zelf wel een duidelijk vermoeden. "Ik kan mezelf maar één ding voorstellen: dat is dat het toch een zeker ontmoedigend effect moet hebben. Want een ander doel kan er eigenlijk nauwelijks zijn."

Andere mogelijke verklaringen, zoals een onderzoek over wie er allemaal gaat demonstreren of het nemen van maatregelen, zijn volgens hem onwaarschijnlijk. Daar zijn namelijk heel andere manieren voor. "Dan ga je niet bij mensen thuis op bezoek om ze allerlei vragen te stellen."

Weinig regels

Er zijn in principe maar weinig regels rondom dit soort huisbezoeken, weet Schilder. "De politie mag wel, zoals iedereen, gewoon aanbellen. En dan mag de politie wel vragen stellen. En de politie mag ook zelfs camerabeelden maken, is uitgemaakt in de jurisprudentie, mits het niet stelselmatig gebeurt." Daarnaast mag de politie ook gewoon op social media informatie verzamelen, zoals ze bij deze activiste deden.

Agenten mogen alleen niet binnenkomen als de burger dat niet wil, uitgezonderd van wanneer er bijvoorbeeld op heterdaad strafbare feiten ontdekt zijn.

'Niet zomaar een gezellig bezoek'

Aanbellen en vragen stellen mag in principe dus wel gewoon, maar het geeft wel een ander gevoel wanneer de politie dit doet in plaats van een andere burger. "De politie is niet een gewone burger. De politie komt hier ook in uniform met een speciaal doel. Het is niet zomaar een gezellig bezoekje."

"Nog los van de vraag of het juridisch al dan niet rechtmatig is, kun je zeggen dat het niet behoorlijk is wat hier gebeurt", vindt Schilder.

Demonstratierecht onder druk

En daarmee knaagt het ook aan het demonstratierecht: "Per saldo zorgt het ervoor dat het demonstratierecht ook onder druk komt te staan, omdat mensen zich toch geïntimideerd kunnen voelen. En niet weten welke nare consequenties ze hebben van al die gegevens die ook geregistreerd worden over hen. Dus het heeft een dempend effect op de uitoefening van het demonstratierecht."

Tegelijkertijd snapt Schilder ook dat de politie zijn werk uit moet voeren. "Wat nu ontbreekt zijn duidelijke regels voor de politie, wat ze wel en niet mogen doen. Daar begint het allemaal mee. En wat verder van belang is, is een goed systeem van toezicht en controle. Dat ontbreekt op dit moment nog."

Bal bij de burgemeester

Schilder is vooral benieuwd hoe de burgemeester van Amersfoort, Lucas Bolsius, hiermee omgaat. Wat hij volgens Schilder zou moeten doen?

Hij antwoordt: "Eerst even vragen wat er precies aan de hand was. En dan vervolgens kan het eigenlijk niet anders zijn dat er geen goede reden was om hier langs te gaan. Deze mevrouw was niet iemand die met een bom onder de arm klaarstond om bij wijze van spreken het stadhuis op te blazen of iets dergelijks."

Fatsoenlijke manier

Hij sluit af dat het huisbezoek sowieso niet had moeten gebeuren. "Het is de taak van de politie om informatie te verzamelen over gewelddadige demonstraties, omdat er ook het belang van winkeliers is, ondernemers, of het verkeer. Als de politie dat niet zou doen, zou de wereld ook op zijn kop staan. Maar dat moet wel op een fatsoenlijke manier gebeuren."

"En daarvan is geen sprake als je gewoon bij de mensen thuis aanbelt en een gesprek met ze aangaat dat waarschijnlijk maar één doel heeft en dat is het ontmoedigen om opnieuw te gaan demonstreren", benadrukt hij tot slot.

Reactie politie

In een reactie aan EenVandaag laat de Politie Midden-Nederland weten dat ze de beelden van het huisbezoek hebben gezien. "Het staat uiteraard iedereen vrij om (binnen de grenzen van de wet) voor zijn of haar mening uit te komen en deel te nemen aan demonstraties. Dit alleen is voor ons nooit aanleiding om met iemand in gesprek te gaan, de vragen die in het gesprek zijn gesteld horen wij dan ook niet te stellen", staat in de reactie.

Het gedrag van mensen kan wel aanleiding zijn om in gesprek te gaan, laat de politie in het statement weten. "Bijvoorbeeld om zorgen te uiten. Dat hoort in een gesprek ook te worden aangegeven. Maar met het oog op de privacy van de betrokken vrouw doen wij geen mededeling over de achtergrond of aanleiding van het bezoek."

Excuses

Het bericht gaat verder: "We willen vooropstellen dat de inwoonster niet op deze manier benaderd had mogen worden. De manier waarop het gesprek gevoerd is, is niet de manier waar wij voor staan."

Tot slot biedt de politie in het bericht haar excuses aan. "We betreuren dat dit zo gegaan is."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."