Is het nou echt of is het AI? Er ontstaat steeds meer discussie over content op sociale media. Tegenwoordig kun je namelijk nauwelijks verschillen zien tussen echt en nep beeld. Wat heeft dat voor effect op ons? "Het kan leiden tot negatieve gevoelens."
Politici in kekke pakjes op een runway, konijnen die 's nachts zogenaamd op een trampoline springen, of paradijsachtige vakantiebestemmingen: er circuleert steeds meer AI gegeneerde content op social mediaplatforms. Bij sommige foto's en video's is het vrij duidelijk dat het nep is, maar bij andere stukken minder. Ander AI-gegenereerd beeld lijkt zo realistisch, dat mensen massaal aannemen dat het waar is.
Langzamerhand afkeer
Het gevolg? Honderden en duizenden reacties onder 'neppe' video's en foto's. Mensen taggen elkaar, reposten het en sturen het in privéberichten naar elkaar door. Maar wat doet het eigenlijk met ons als we erachter komen dat de video - waarop je hebt gereageerd of die je had doorgestuurd aan iemand - hartstikke nep is?
Voelen we ons dan voorgelogen? Maakt dat het scrollen minder aantrekkelijk? Ontwikkelen we daardoor langzamerhand een afkeer tegen social media platforms waar zulke beelden circuleren? Of raken we massaal gewend aan het feit dat we onrealistische content voorgeschoteld krijgen?
Verschillende effecten
Volgens hoogleraar Overtuiging en Nieuwe mediatechnologieën Guda van Noort zijn er verschillende effecten gevonden als het gaat om AI op sociale media kanalen.
Als het gaat om AI en politieke berichtgeving en de waarheid wordt verdraaid, zullen mensen anders reageren dan wanneer ze een neppe vogel doorgestuurd krijgenhoogleraar Guda van Noort
"Maar het is nog niet helemaal uitgekristalliseerd. Nu ligt de focus in nieuwsberichtgeving vooral op AI en deepfakes en de schadelijkheid van de democratie daarvan. De effecten per gebied zijn verschillend: als het gaat om AI en politieke berichtgeving en de waarheid wordt verdraaid, zullen mensen anders reageren dan wanneer ze een neppe vogel doorgestuurd krijgen."
Bevestigen van vooroordelen
Juist als het gaat om AI content dat politiek geladen is, ziet technologie-expert en co-auteur van het boek 'Echt Nep' Menno van Doorn een interessant fenomeen. "AI-content kan een grote rol spelen bij het bevestigen van bepaalde vooroordelen van mensen, bijvoorbeeld over politici."
"Tijdens lezingen gebruik ik soms een AI-beeld van Timmermans die in een privéjet zit", vertelt hij verder. "In dat AI-beeld eet hij kaviaar en drinkt hij champagne. Ook laat ik de reacties op die afbeelding zien."
Een soort denkfout
Van Doorn: "In die reacties geven sommige mensen aan dat het overduidelijk nep is. Maar anderen zeggen weer: 'Het maakt niet uit dat dit specifieke beeld door AI gegenereerd is. Het is gewoon zoals hij echt is.' Dit is slechts een voorbeeld, legt Van Doorn uit. "Maar wat je dus ziet, is dat - zulke beelden - bestaande denkbeelden van mensen voeden, ook al weten ze dat het nep is."
Mensen hebben ontzettend veel cognitieve biases, legt Van Doorn uit. Oftewel: een soort denkfout die ontstaat wanneer onze persoonlijke voorkeuren, emoties of overtuigingen ons oordeel beïnvloeden. Die biassen worden volop gebruikt omdat mensen vaak niet kritisch denken, vervolgt Van Doorn. "Kritisch denken kost veel tijd en energie."
Kritisch denkproces
Van Noort: "Toch komt het kritische denken in sommige gevallen wel voor. Bijvoorbeeld als je je er bewust van wordt dat mensen je willen beïnvloeden, bijvoorbeeld in reclames.
Als mensen AI in reclames herkennen, wordt er een bepaald denkproces geactiveerd, vervolgt Van Noort. "Zodra ze het vermoeden krijgen dat iets nep is - tegen hun verwachting in - kan dat juist leiden tot een kritische verwerking van die reclame."
Meer bewust
"Ineens ben je je er bijvoorbeeld meer van bewust dat die reclame is bedoeld om je te overtuigen, legt Van Noort uit. "Dat kan ook wel tot weerstand, of negatieve gevoelens leiden en dus ook van de advertentie of het merk."Maar er zijn ook merken die juist bekend maken dat er gebruik is gemaakt van AI, vervolgt ze.
"Daar zie je ook verschillende effecten. Een mogelijk effect is dat mensen denken: wat eerlijk dat ze dat toegeven, wat weer leidt tot positieve gevoelens ten aanzien van de advertentie. Dit valt vooral te verwachten bij mensen die positief zijn over AI, bij mensen die negatief zijn over AI kan een dergelijke bekendmaking juist leiden tot negatieve gevoelens ten aanzien van de advertentie."
Niet zozeer misleid
Over het feit of we ons ook massaal misleid voelen, is nog geen harde conclusie te trekken, legt universitair hoofddocent journalistiek Tim Groot Kormelink kuit.
"Een Brits onderzoek heeft dit een paar geleden door middel van een experiment onderzocht. Daar bleek uit dat deelnemers zich niet zozeer misleid voelden na het zien van AI-gegenereerd beeld op social media."
Algemeen scepticisme
"Maar wel dat ze meer onzeker werden over hun beoordelingsvermogen" gaat hij verder. "Dat vertaalde zich weer in minder vertrouwen in nieuws op sociale media, dushet hangt allemaal samen."
"Dat is ook het grootste gevaar ervan, vertelt Groot Kornelink. "Je ontwikkelt een soort algemeen scepticisme, dat de basishouding wordt en betekent dat je dingen niet zo snel kan vertrouwen."
AI als onderdeel van leven
Alhoewel er dus geen eenduidig verhaal is te vertellen over wat AI op social media met onze psyche doet, is het wetenschappelijk onderzoek op dit terrein in rap tempo aan het toenemen. Want één ding is zeker: AI wordt een steeds groter onderdeel van ons leven.
En dat is niet alleen te merken op de beeldschermen van onze telefoons, maar ook in het onderwijs, op de werkvloer, in de zorg én in onze woonkamer. Juist daarom is het volgens wetenschappers van belang dat we blijven onderzoeken hoe deze technologie ons vormt: niet alleen als individu, maar ook als samenleving.