Er zijn grote zorgen over het gebruik en misbruik van epilepsie-medicijnen Lyrica en Rivotril. Verslavingsinstelling Jellinek ziet het aantal meldingen hiervan behoorlijk toenemen, met name onder jonge, mannelijke asielzoekers.
Een groot deel van hen maakt weinig tot geen kans op een verblijfsvergunning en is volgens deskundigen al verslaafd aan deze medicijnen bij aankomst in Nederland.
Elske van Putten werkt als preventiedeskundige voor de verslavingsinstelling Jellinek, ze richt zich vooral op vluchtelingen en migranten. Ze bevestigt dat veldwerkers steeds vaker overlast en crimineel gedrag zien, veroorzaakt door overdadig gebruik én misbruik van met name Lyrica en Rivotril.
"Op basis van het werk van onze veldwerkers zien we dat deze middelen worden gebruikt en dat het zeker in verband kan worden gebracht met het plegen van strafbare feiten", vertelt Van Putten. "Het gebruik van de middelen veroorzaakt overlast in de samenleving."
Dat die overlast er is, is te merken in een stad als Utrecht. Wandelend van het stationsgebied naar het centrum treft jongerenwerker Abdou al Quahlaoui tientallen jonge asielzoekers, de meesten uit Noord-Afrika. Een van hen laat een recept voor Lyrica zien, voorgeschreven door een arts van GezondheidheidsZorg Asielzoekers (GZA,) die op COA-locaties zorg verlenen. Een andere 23-jarige Algerijn krijgt 300 mg Lyrica per week. "Heb je epilepsie?", hij moet lachen om de vraag.
Een snelle blik op de grond: overal lege strips Rivotril en Lyrica. Deze jongen is niet de enige. Jongerenwerkers en boa's houden een oogje in het zeil, onder het Bollendak in het Utrechtse stationsgebied is de hele dag door politie zichtbaar aanwezig om eventuele overlast direct aan te pakken.
Huisarts Maurits Gosler, die op het asielzoekerscentrum in Budel werkt, vertelt dat het gebruik van deze medicijnen vaak al begint in het land van herkomst. Daar wordt het 'Madame Courage' of 'Hulk Power' genoemd. Het wordt dan gebruikt om de overtocht naar Europa minder spannend te maken en angsten te dempen.
"Er is ook een kleine groep die gaandeweg in Europa in aanraking komt met deze medicatie en er ook verslaafd aan raakt", vertelt Gosler.
GZA ziet dat een groep van enkele honderden asielzoekers Lyrica of Rivotril gebruikt. "Als we over een heel jaar kijken, zoals in 2024, dan zou dat ongeveer op zo'n 1.600 bewoners van COA-locaties uitkomen", zegt Gosler. Maar een groot deel van deze groep maakt nauwelijks of geen kans op een verblijfsvergunning. De landen waar ze vandaan komen, zoals Marokko en Algerije, worden beschouwd als veilige landen waardoor een verblijfsstatus er niet in zit.
Volgens Van Putten beginnen dan vaak de problemen. "Het zijn hele kwetsbare jongens wanneer ze op straat belanden." Geen woning, geen familie, geen beeld van de toekomst, geen geld. "Deze medicijnen helpen hen om die zorgen te vergeten en hun problemen te dempen."
Daar wordt soms handig op ingespeeld door personen met criminele bedoelingen, hoort Van Putten van veldwerkers. "Ze krijgen soms deze middelen van personen met verkeerde intenties, zodat deze jongeren daardoor strafbare feiten durven te plegen."
"Tegelijkertijd weten we ook dat je er afhankelijk van kan worden, en daarmee dus ook afhankelijk wordt van degene die het jou verstrekt, als je deze middelen regelmatig gebruikt."
Deze observaties worden bevestigd door het Expertisecentrum Mensenhandel & Mensensmokkel (EMM), dat al eerder alarm sloeg in een rapport: "Het vermoeden bestaat dat een deel van de jongeren bewust verslaafd wordt gemaakt aan drugs of een medicatie zoals Rivotril, omdat dit de remmingen voor het plegen van strafbare feiten wegneemt en de afhankelijkheidsrelatie versterkt."
"We zien dat daardoor de overlast op de samenleving toeneemt, bijvoorbeeld door het plegen van strafbare feiten. Maar tegelijkertijd kunnen we ze niet goed helpen, omdat we pas medische hulp mogen geven als er sprake is van een levensbedreigende situatie. Het is erg ingewikkeld", legt Van Putten uit.
Navraag bij politie-eenheden die werken op plekken waar deze problematiek vermoedelijk het meeste speelt, zoals Budel, Ter Apel, Groningen en Utrecht, levert een wisselend beeld op. In Brabant is men vooralsnog zeer terughoudend met een reactie.
Maar in Utrecht niet. Dit laat de politie weten: "Wij zijn bekend met gevallen van gebruik en bezit van Lyrica en Rivotril en (her)kennen het fenomeen. De middelen worden bij staandehoudingen en aanhoudingen soms aangetroffen. De middelen worden soms legaal verkregen, maar er zijn ook signalen dat er vervalste varianten in omloop zijn."
Een politiewoordvoerder uit Groningen sluit zich hierbij aan, en bevestigt dat ook de politie in Noord-Nederland bekend is met gebruikers van met name Lyrica. Ook laat de woordvoerder weten dat de politie een arts inschakelt, als een arrestant zegt verslaafd te zijn of de medicatie nodig zegt te hebben.
"Aan de arrestant wordt alleen medicatie aangereikt door de arrestantenverzorger nadat deze door de desbetreffende arts is voorgeschreven of nadat de arts toestemming heeft gegeven de medicatie aan te reiken aan de arrestant. Dit staat allemaal omschreven in protocollen die wij naleven."
In een protocol dat onder alle GZA-artsen is verspreid staat dat asielzoekers bij een vastgestelde verslaving aan Lyrica en Rivotril onder toezicht kunnen afkicken op het terrein van het COA. Voorwaarde is wel dat bewoners 'gemotiveerd' zijn en zich aan alle afspraken houden.
In het protocol, dat GZA deelde met EenVandaag, is ook te lezen dat artsen altijd rekening moeten houden met het gegeven dat er buiten op straat medicijnen worden gekocht. Dat gebeurt ook, zegt huisarts Gosler. "Helemaal waterdicht krijg je het nooit."
Jongerenwerker Abdou is bezorgd over het wijdverspreide gebruik en de opmars van de medicijnen. Ook de gebruikers zelf vertellen dat ze denken dat bijna iedereen in hun omgeving het medicijn kent of gebruikt. "200 tot 300 mensen, dat denk ik wel", vertelt de Algerijnse Ayman.
Jellinek hoopt dat de toenemende zorgen over dit medicijngebruik ook in Den Haag worden gevoeld. "Wat deze jongeren nodig hebben is een stabiele woonomgeving, voldoende dagbesteding. Alleen dan heeft behandeling een kans", zegt Van Putten. "Als samenleving ervaren we met z'n allen de lasten van deze problematiek. Ik kijk nadrukkelijk ook naar Den Haag, want hier is politiek beleid voor nodig. Het is ontzettend complex."