Hij wil het liefst samenwerken met GroenLinks-PvdA, en een meerderheidskabinet, maar om premier te worden laat D66-leider Rob Jetten beide wensen vooralsnog gaan. Het blijft de vraag wat hem dit gaat opleveren. "We moeten gewoon aan het werk."
Toen Jetten met zijn partij de grootste werd bij de Tweede Kamerverkiezingen kon hij het Torentje al bijna ruiken. Maar de verkiezingsuitslag was zo ingewikkeld dat het een hoop politieke strategie vergt om daar te komen. Wat moet Jetten inleveren om premier te kunnen worden?
Geen 'middenkabinet'
Jetten wil het liefst een kabinet met CDA, VVD en GroenLinks-PvdA: een 'middenkabinet' noemt hij dat. Maar VVD-leider Dilan Yeşilgöz ziet dat niet zitten. Zij heeft haar kiezers in de campagne beloofd om niet met GroenLinks-PvdA te gaan samenwerken in een kabinet en is ook niet van plan om die belofte te breken.
In de hoop dat de VVD zou bijdraaien, besloten Jetten en CDA-leider Henri Bontenbal 3 weken geleden om samen alvast een stuk te gaan schrijven. Dat stuk was vorige week af, maar het veranderde niets aan de houding van de VVD: samenwerking met GroenLinks-PvdA was namelijk nog steeds uitgesloten.
Problemen voorkomen
Jetten moest dus een van zijn favoriete partners laten vallen om ervoor te zorgen dat de VVD mee wilde praten. Hij zegt zelf dat hij dat vooral deed om andere problemen te voorkomen. "Andere partijleiders hadden hun eigen voorkeuren en we liepen echt het risico om nog wekenlang hetzelfde standpunt aan elkaar te blijven herhalen", vertelt de D66-leider.
"Ik vind het niet uit te leggen aan alle Nederlanders als er een dubbel demissionair kabinet is dat op grote thema's als veiligheid en migratie geen deuk in een pakje boter slaat. Dan moet je gewoon aan het werk, daarom gaan we nu praten met D66, VVD en CDA. Dat was niet mijn eerste voorkeur, maar ook niet van mevrouw Yeşilgöz."
Minderheidskabinet
Informateur Sybrand Buma presenteerde maandagavond zijn verslag, waarin hij voorstelt om te gaan praten met drie partijen: D66, VVD en CDA. Die hebben samen slechts 66 zetels, geen meerderheid dus. Terwijl Jetten als - waarschijnlijk toekomstig premier - het liefst een meerderheidskabinet zou leiden, waardoor hij wetten gemakkelijker door de Tweede Kamer zou kunnen loodsen.
Maar dat lijkt niet te gaan gebeuren. Dat komt overigens niet alleen door de houding van de VVD, maar ook door die van D66 zelf. Jetten wil liever niet met het rechtse JA21 in een kabinet, waardoor een mogelijke meerderheid met D66, VVD, CDA, JA21 en een kleine partij, buiten beeld blijft.
Constructieve akkoorden
Maar of Jetten dan liever een minderheidskabinet wil, daar laat hij zich nog niet over uit. "Dat is onderdeel van de gesprekken de komende weken om te kijken wat nou de beste route is om echt meters te maken op een aantal grote hervormingen en investeringen."
Jetten is zich wel bewust van de sterke positie van een aantal oppositiepartijen zoals GroenLinks-PvdA. "Als ze daar slim gebruik van maken, dan kunnen we met elkaar grootse dingen doen, maar dan moet je ook wel bereid zijn om af en toe tot constructieve akkoorden te komen."
Optie met JA21?
Informateur Buma zei het maandagavond: er kunnen in de loop van de tijd nog partijen aansluiten bij D66, VVD en CDA. Het is niet uitgesloten dat er alsnog een meerderheidskabinet komt. Een andere optie die nog openstaat is dat JA21 van Joost Eerdmans alsnog aansluit, samen met een kleinere partij. Dan zou de voorkeurscoalitie van de VVD in beeld komen.
De vraag is of Bontenbal en Jetten, de VVD dat gunnen. Want, vinden zij, blokkeergedrag moet niet alleen maar beloond worden. Daarnaast vindt Jetten de optie met JA21 nog steeds geen logische route. "Dan is er nog altijd geen meerderheid, en het blijft dan nog steeds moeilijk om met andere partijen meerderheden in de Eerste Kamer te bouwen", zegt Jetten. "Dus daar moeten we naar blijven kijken."
Aankloppen bij oppositie
De consequentie van een minderheidskabinet is dat Jetten voor elk wetsvoorstel steun zal moeten zoeken bij de oppositie. Partijleider Jesse Klaver van GroenLinks-PvdA is zich daar maar al te bewust van en wil zijn huid dan duur verkopen.
"Ze komen ons overal tegen, in de Tweede Kamer en in de Eerste Kamer", zegt Klaver. "Als ze niet willen spreken over een coalitie-akkoord en geen afspraken willen maken vooraf, dan gaan we de komende jaren alles op alles zetten om Nederland groener en socialer te maken."