Na de tsunami van 2004 heeft de wereld geleerd van dit soort rampen: 'Godzijdank is er nu een waarschuwingssysteem'

Een stuk beter, volgens crisisexpert van de Tilburg University Kenny Meesters. "Er zijn een hoop lessen uit de tsunami van 2004 geleerd", vertelt hij.

Verwoestende muur van water

Op Tweede Kerstdag 2004 vond een van de krachtigste en meest verwoestende aardbevingen in de recente geschiedenis plaats, in de Indische Oceaan. Ongeveer 230.000 mensen kwamen daarbij om het leven, in 14 landen. Het was een van de dodelijkste natuurrampen ooit.

"Een tsunami is een van de meest verwoestende natuurrampen die je je kan voorstellen", vertelt Meesters. "De kracht van zo'n muur water die het land op komt is onvoorstelbaar groot. Muren, huizen, gebouwen: alles wordt meegesleurd. Nog los van het menselijk leed dat erbij komt kijken."

Internationale samenwerking

De ramp maakt pijnlijk duidelijk dat er behoefte is aan betere samenwerking rondom rampenbestrijding, zegt Meesters. "In 2004 was het echt een ramp waarbij meerdere landen tegelijk getroffen werden. Dat maakte heel erg duidelijk hoe moeilijk het is om een goed beeld te vormen van wat er eigenlijk speelt, omdat ieder land zelf bezig was met de hulpverlening."

Hoe dat is verbeterd, ligt aan een combinatie van factoren. "We zijn beter geworden in tijdig waarschuwen en detecteren van dit soort incidenten. Deels omdat de techniek is verbeterd, maar ook deels omdat die internationale samenwerking verbeterd is. En als laatste zijn we ook weerbaarder geworden."

Impact

Welke impact een tsunami heeft weet Karin Beenhakker als geen ander. In 2004 is zij op vakantie met haar gezin in Sri Lanka, als daar op 26 december de tsunami het eiland over raast. Ze overleven het. De gebeurtenissen vandaag hebben haar dan ook flink doen schrikken.

"Ik ben op vakantie, en werd vanochtend volkomen verrast door mijn zoon. Hij stond aan de tafel met zijn vriendin en hij zegt, hebben jullie het nieuws gehoord?", vertelt ze. "Toen zei hij: er is een waarschuwing voor een tsunami, er is een hele grote zeebeving geweest. Nou, dan staat altijd even alles stil."

Overrompeld

Het eerste dat ze denkt: "Godzijdank, er is nu een waarschuwingssysteem." In het geval van Karin was dat namelijk niet zo. De inwoners en vakantievangers werden overrompeld door de gebeurtenissen, en er was amper tijd om te vluchten.

"Nee, dat bestond helemaal niet. En sterker nog... Het woord 'tsunami' was zelfs in 2004 nog bijna bij iedereen onbekend", vertelt Karin.

Waarschuwingssysteem

Inmiddels is dat wel anders, weet ook expert Meesters. Na de ramp in 2004 is een wereldwijd waarschuwingssysteem opgericht, toen de behoefte aan een gecoördineerd rampenbestrijdingssysteem tussen internationale instanties overduidelijk werd. De Global Disaster Alert and Coordination System (GDACS) werd opgericht.

"Er zijn wereldwijd instituten die allemaal meetapparatuur hebben, die voortdurend de aarde meten met seismologische stations, maar ook met satellieten", vertelt Meesters daarover.

Metingen

Een globaal systeem, waar alle metingen samenkomen. "Op basis van die gegevens wordt bepaald: oké, wat is de ernst? Hoe stevig of hoe intens is deze aardbeving? Wat is het gebied dat getroffen kan worden? Hoeveel mensen wonen er en hoe weerbaar zijn die mensen?"

Op basis van die vragen vindt er een voortdurende 'rekensom' plaats, legt Meesters uit. "Dat gaat tussen het incident, de impact en de weerbaarheid. En op basis van die gegevens wordt bepaald wat de kans is dat het een ramp gaat worden waarbij we moeten gaan optreden."

Risicobewustzijn

Hoe was het dan in 2004? "Enerzijds was de techniek nog niet zo ver als het vandaag is, dus we hebben vandaag de dag meer mogelijkheden om te communiceren, om gegevens te verzamelen en om af te stemmen."

Maar het ging ook om een gebrek aan risicobewustzijn, vertelt Meesters. "2004 was ook een van de eerste keren dat zo'n grote ramp gebeurde. Dat we ons bewust waren dat het in meerdere landen speelde, en dat tegelijkertijd het systeem nog niet volwassen genoeg was om tegelijk hulpverlening in meerdere landen te organiseren."

Overstijgt geopolitiek

De systemen die dit in de gaten houden stijgen dan ook boven geopolitieke conflicten uit, zoals in Rusland in dit geval, zegt Meesters. "Die internationale samenwerking, die blijft. Het is namelijk niet afhankelijk van de medewerking van één land. Het zijn alle landen en wetenschappelijke instituten die continu gegevens met elkaar uitwisselen."

Zo gaat dat onder andere via satellietsystemen die de aarde observeren. "Al die gegevens komen bij elkaar en daarmee werken landen samen."

Dankbaar

Karin is dankbaar, zegt ze, dat de systemen en het bewustzijn zijn verbeterd. "Omdat als het gaat om een enorme ramp net zoals toen, waarbij honderduizenden doden kunnen vallen, dan weet ik dat mensen nu kunnen vluchten. Overal waar vandaag een tsunami kon toeslaan, daar zijn waarschuwingen gekomen."

En dat is van levensbelang, vertelt ze verder. "We leven anno 2025, er kunnen overal ter wereld natuurrampen toeslaan. Daar zijn we allemaal getuige van. Maar het feit dat er nu waarschuwingen voor de tsunami zijn laat zien dat het serieus genomen wordt."

Leerproces

Het is dan ook een constant leerproces, vertelt Meesters. "Het is nooit dat we zeggen: nou, nu zijn we voorbereid op rampen. Ten opzichte van nu staan we er beter voor dan 2004."

Vooral in Japan zijn ze extra voorzichtig. "Je hebt wel gemerkt dat over de jaren heen meer bewustwording is gecreëerd. Zeker in landen die vaker blootgesteld worden aan aardbevingen, tsunami's of vulkaanuitbarstingen." Daardoor komen evacuaties ook sneller op gang, vertelt hij.

Veel factoren

Uiteindelijk lijkt de schade beperkt. Want hoewel er veel lessen zijn getrokken uit eerdere rampen, blijven natuurrampen onvoorspelbaar, zegt Meesters.

"Deels wordt de inschatting gemaakt op basis van automatische systemen en gegevens. Maar er spelen heel veel meer factoren mee, dat wordt pas in de loop van de tijd duidelijk."