Molens en veel rood-wit-blauw: hoe mensen met nepbeelden op TikTok worden aangemoedigd te demonstreren tegen immigratie
Door AI-gemanipuleerde beelden met een emotionele, anti-immigratieboodschap proberen zoveel mogelijk mensen naar een anti-asielprotest in Amsterdam te krijgen: dat gebeurt vooral op TikTok. Voorspellen wat dat met de opkomst doet, is moeilijk.
Onderzoeker Pieter van Boheemen van de Post X-Society ziet dat er meer berichten voorbijkomen over de demonstratie die gepland staat op zondag 12 oktober. Een van de accounts die de oproep verspreid, @nationaal.protest, is 'vrij populair'. "Maar het is moeilijk om nu op basis daarvan te voorspellen wat de opkomst zal zijn of wat er gaat gebeuren."
Nostalgische beelden
Het zijn video's met veel vlagvertoon en bombastische muziek. Nostalgische beelden van Amsterdam of Nederland, "die een gevoel opwekken van Nederland uit het verleden", schets de onderzoeker. "En vaak met soms expliciet, soms impliciet, dat er toen nog geen buitenlanders waren. Of toen Nederland nog van 'ons' was."
Deels fictief, zegt hij. Het zijn namelijk beelden die met AI, kunstmatige intelligentie, zijn gemanipuleerd - al wordt dat niet zo vermeld. "Bijvoorbeeld een flashforward waarin wordt laten zien hoe Amsterdam er in 2035 uit zou zien als iets wel of niet gebeurt."
Gekopieerde beeldtaal
Het is het type beeldtaal - zoals Van Boheemen het noemt - dat ook gebruikt werd in de Verenigde Staten of de verkiezingen in Duitsland. "Een kind met een adelaar is in Nederland een kind met een leeuw." De nostalgie-beelden zag je ook tijdens de verkiezingen in Roemenië.
Het is lang niet alleen gemanipuleerde content over de VOC-tijd, windmolens en tulpenvelden. Er zijn ook gewelddadige beelden, die 'grappig' worden bedoeld. Negatieve stereotyperingen verpakt in humor. "Waarin een bepaalde bevolkingsgroep wordt weggezet als profiteur."
Antidemocratisch
Onderzoeker Van Boheemen vindt dat de filmpjes de democratie ondermijnen. "Omdat het een gedachtegoed verspreidt dat ondemocratisch is, dat andere mensen probeert hun rechten af te nemen, groepen te onderdrukken en voorstellen doet die in strijd zijn met de grondwet."
Volgens hem zou het goed zijn als de social media bedrijven zelf meer verantwoordelijkheid zouden nemen voor wat ze aanbevelen en dat ze daar ook op gecontroleerd worden. "Dat ze mensen in dienst nemen die kijken wat er wordt aanbevolen en dat ze dus hun verantwoordelijkheid nemen om geen antidemocratisch extremisme te promoten."
'Je wordt er verder ingetrokken'
Hij noemt vooral TikTok 'heel manipuleerbaar'. "Berichtjes kunnen heel snel viraal gaan." Op TikTok heeft je voorkeur invloed op wat je ziet. "Maar ik hoef maar een klein beetje te kijken naar de protesten van de afgelopen weken en dan word je er vervolgens verder ingetrokken", zegt hij. "Wat je te zien krijgt, wordt voor jou bepaald."
Natuurlijk is op TikTok zitten een keuze. Maar wat je er als gebruiker voorgeschoteld krijgt niet, wil Van Boheemen zeggen. "Dan ben je op zoek naar leuke filmpjes voor entertainment, maar word je opeens geconfronteerd met deze content."
Niet de volgers maar de likes
Op TikTok worden video's verspreid naarmate er meer reacties op komen. "Volgers en interesses spelen daarbij minder een rol, dat maakt het manipuleerbaar", legt Van Boheemen uit. "Als je ervoor zorgt dat heel veel mensen tegelijk een filmpje aanklikken of erop reageren, kun je makkelijker zorgen dat het een breder bereik krijgt."
Wie die afbeeldingen maakt, is onbekend. "Het zijn heel vaak anonieme accounts waar geen naam bij staat." Een account aanmaken is eenvoudig en zeker op TikTok zijn het aantal volgers niet belangrijk. "Het gaat erom of er op gereageerd wordt, met likes, met commentaar en hoe lang mensen kijken naar de video's."
'Vatbaar voor manipulatie'
Behalve oproepen om te komen demonstreren, komt er ook veel voorbij over de verkiezingen later deze maand. Het online sentiment gaat een rol spelen richting de verkiezingen, verwacht de onderzoeker. "Zeker voor mensen die hoofdzakelijk hun nieuws en meningsvorming doen via social media."
"Een deel van Nederland heeft een heel breed media-dieet, leest de krant, kijkt naar de tv en luistert radio en zit op social media. Er zijn ook groepen in de samenleving die hun informatie puur van social media halen. Die zijn vatbaar voor manipulatie." TikTok heeft onlangs een verkiezingencentrum gelanceerd en zegt misleidende, gemanipuleerde of gewelddadige content aan te pakken.