Leiden stopt met geven van bekeuringen aan daklozen, omdat 'het niet helpt': 'Is boete voor bestaan'

"Zit je in een groepje? 460 euro voor samenscholing. Dan krijg je er nog een voor wildplassen: 170 euro. En nog een voor slapen op straat", vertelt ex-dakloze Tristan over het zware leven van dak- en thuislozen. "Je bent een taboe. Duizend mensen lopen je voorbij, niemand ziet je staan. Zo'n boete maakt je alleen maar meer slachtoffer."

Op straat beland

In de coronaperiode verloor Tristan zijn baan, hij werd depressief en belandde in de bosjes en onder de straatbankjes. "Als je op straat slaapt, weet je niet waar je volgende maaltijd vandaan komt", zegt Tristan.

"En dan krijg je ook nog eens een boete van 170 euro. Dat kun je niet betalen, dus zodra je weer een woning hebt, staat meteen de deurwaarder voor de deur."

Ruim 2.000 boetes

In het afgelopen jaar werden in 130 gemeentes boetes opgelegd aan dak- en thuislozen. In totaal gaat het om 2.170 boetes, zo'n zes per dag. Bij elkaar zijn ze goed voor een bedrag van 315.880 euro. In Leiden werden de afgelopen 2 jaar 113 daklozenboetes uitgedeeld. In 77 gevallen ging het om buiten slapen.

Na een aantal andere grote gemeenten heeft ook Leiden nu besloten om voorlopig geen daklozenboetes meer op te leggen. Voorlopig, want de gemeente wil de mogelijkheid open kunnen houden om het toch te doen. Bijvoorbeeld in het geval van duidelijke overlast. Bovendien, stelt de gemeente, kan een boete ook 'een stok achter de deur' zijn om daklozen een hulpaanbod te laten accepteren.

'Boete voor bestaan'

Volgens politiek econoom Merel van Rooy, die het boek 'De Boetefabriek' schreef en voor het Instituut voor Publieke Economie werkt, is de grootste misvatting dat boetes bij daklozen niet worden geïnd. "Vaak worden ze wél geïnd, namelijk zodra iemand een huis gevonden heeft. Dan gaat er een piepje af in het systeem en begint de inning te lopen."

"Alleen al vorig jaar werden er door heel Nederland meer dan 1.000 boetes uitgeschreven", zegt Van Rooy. Ze benadrukt dat deze boetes slechts een deel zijn van het totaal dat wordt opgelegd. De econoom juicht het toe dat Leiden de boetes wil afschaffen. "Als je een boete opgelegd krijgt voor buiten slapen, terwijl je geen andere opties hebt, dan noem ik dat een boete voor bestaan."

'Moeilijker uit de ellende'

Burgemeester Peter Heijkoop van Leiden zegt dat de daklozenboetes in zijn stad zijn opgelegd in gevallen waarbij overlast werd ervaren. "Maar zelfs in die gevallen helpt het eigenlijk niet om te beboeten. Dat hebben we wel geleerd. Mensen verliezen perspectief. Ze komen uiteindelijk ook moeilijker uit de ellende, omdat ze dan ook nog die boetes moeten wegwerken."

Heijkoop zegt inmiddels met 'tientallen handhavers' afgesproken te hebben dat er vanaf dit moment niet meer beboet zal worden. "En als ze het wel doen, dan geven ze mij een seintje voor in welke gevallen het wel voorkomt."

'Instrument in de koffer'

De Leidse burgemeester wil namelijk nog niet helemaal afscheid nemen van de boete als 'instrument in de koffer'. "Soms heb je te maken met bedelbendes, dan wil je een sanctie kunnen opleggen."

Om die reden sluit Heijkoop ook niet uit dat er toch nog daklozenboetes worden uitgedeeld. "Het is niet uitgesloten dat er nog boetes worden uitgedeeld, omdat buiten slapen soms ook gepaard kan gaan met zwaar overlastgevend gedrag en soms ook crimineel gedrag. En dan zullen nog steeds boetes opgelegd kunnen worden."

Motie van NSC-Kamerlid

De daklozenproblematiek staat ook op de radar van de Tweede Kamer. Vorig jaar nam de Kamer met een grote meerderheid een motie van NSC-Kamerlid Faith Bruyning aan, waarin het kabinet werd opgeroepen gemeenten te stimuleren minder te focussen op boetes en meer op hulp en oplossingen. Het doel: niet straffen, maar perspectief bieden en de oorzaken van dakloosheid aanpakken.

Verantwoordelijk staatssecretaris Vicky Maeijer (Langdurige Zorg) zegt boetes voor buitenslapende daklozen ook ongewenst te vinden. Maar ze benadrukt dat gemeenten zelf over hun regels gaan, omdat zij verantwoordelijk zijn voor de 'leefbaarheid en veiligheid'. De PVV-bewindsvrouw zegt verder in gesprek te zijn met de Nederlandse gemeenten over alternatieve maatregelen in plaats van het opleggen van boetes.

'Maak een praatje'

Met Tristan gaat het inmiddels een stuk beter. Hij zet zich namens daklozenopvang de Binnenvest in Leiden wel in voor daklozen in zijn stad. Dagelijks hoort hij hun verhalen. Hij roept andere steden op om het voorbeeld van Leiden te volgen. Want boetes maken het leven niet alleen zwaarder, ze ondermijnen ook de kans op herstel.

Over herstel gesproken; Tristan heeft nog een belangrijk advies. "Ik zeg altijd: je kunt beter een praatje met iemand maken dan 2 euro geven. Je krijgt het veel warmer van menselijk contact."