Is voorrang geven aan studenten uit krimpregio's oplossing voor huisartsentekort? 'Klinkt radicaal, maar zonder krijgen we het niet opgelost'

Lianne Mulder van UMC Utrecht deed in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid onderzoek naar hoe het huisartsentekort kan worden teruggedrongen. Haar rapport is vandaag aan de Tweede Kamer aangeboden en al ingezien door EenVandaag.

'Zo groeit ongelijkheid in zorg'

Voor het onderzoek heeft Mulder van bijna 58.000 studenten geneeskunde in de afgelopen kwart eeuw in kaart gebracht waar ze vandaan kwamen. Wat blijkt: de regio's waar het huisartsentekort het grootst is, leveren relatief gezien de minste geneeskundestudenten aan.

"We leiden nu vooral studenten op uit de Randstad, terwijl de tekorten juist ontstaan in Friesland, Drenthe, Zeeland en delen van Brabant", stelt de onderzoeker vast. En dat is volgens haar niet zonder gevolgen: "Zo groeit de ongelijkheid in de zorg."

1 student op 700 inwoners

Mulder heeft gekeken per postcodegebied naar hoeveel studenten in totaal in de afgelopen 25 jaar aan de opleiding geneeskunde begonnen. Gecorrigeerd naar het aantal inwoners blijkt dat de verschillen groot zijn.

Zo was er in de Randstad één student op bijna 200 inwoners. Maar in de noordelijke provincies en in Zeeland lag dat getal veel hoger: daar ging het om één student op de 600 tot 700 inwoners.

'Eerlijkere verdeling nodig'

De meeste geneeskundestudenten kwamen uit Amsterdam, Rotterdam en Leiden, steden waar nauwelijks tekorten zijn. Bovendien blijkt dat artsen vaak terugkeren naar hun thuisregio. Daardoor blijven gebieden met relatief weinig studenten ook later met tekorten kampen.

"Als we willen dat iedereen in Nederland toegang houdt tot een huisarts, moeten we ook eerlijker kijken naar wie we toelaten tot de opleiding geneeskunde", legt onderzoeker Mulder uit over het voorstel om sommige studenten voorrang te geven.

Gegarandeerde plek

"Het klinkt radicaal, maar zonder structurele verandering krijgen we de tekorten niet opgelost", benadrukt ze. Dat zo'n systeem kan werken, laten ze in Duitsland zien. Daar is het zogenoemde 'landarts-quotum' ingevoerd.

Studenten die geneeskunde willen studeren kunnen een contract tekenen waarin ze zich verplichten om na hun studie huisarts te worden in een regio met tekorten. In ruil hiervoor krijgen ze gegarandeerd een plek op de opleiding.

'Het is geen dwang'

De regeling bestaat inmiddels in elf deelstaten, ongeveer 8 procent van de opleidingsplekken gaat naar een 'landarts'. Op het niet nakomen van de verplichting staat een hoge boete: maximaal 250.000 euro, wat ongeveer de kosten van de opleiding zijn.

Mulder pleit ervoor om dit model ook hier wettelijk mogelijk te maken. "Het is geen dwang, studenten houden de keuze. Ze kunnen kiezen voor de gewone selectie of voor een traject waarbij ze later in een tekortgebied gaan werken. In Duitsland werkt het al, Nederland loopt achter."

Huisartsopleidingen

Bij de huisartsopleidingen wordt met belangstelling naar het rapport gekeken, maar ook met enige voorzichtigheid. Zo noemt Rob Dijkstra van Huisartsenopleiding Nederland noemt het voorstel 'interessant, maar juridisch complex'.

"We kunnen mensen niet verplichten om in een bepaalde regio te werken", vindt hij. Maar het moet studenten volgens hem 'wel aantrekkelijk' gemaakt worden om in een gebied te werken waar nu (te) weinig huisartsen zijn.

Stages buiten de stad

"We laten studenten al stages lopen buiten de stad en organiseren evenementen in regio's met tekorten, zoals Friesland of Zeeland", vertelt de directeur over hoe zijn opleiding dat nu aanpakt. "Zo ontdekken ze hoe mooi het werk daar is."

Toch erkent Dijkstra dat de aanwas van buiten de Randstad te klein is. "Meer studenten uit die gebieden binnenhalen zou echt helpen. Als dat met voorrang kan, moeten we dat serieus onderzoeken."

Dokter in de polder

In de Noordoostpolder, een van de gebieden waar de tekorten het grootst zijn, proberen huisartsen het probleem zelf aan te pakken. Watze Schaafsma leidt huisartsen op en begon samen met collega's het project 'Polderdokter', waarin studenten hun volledige opleiding in de regio kunnen volgen.

"We zagen dat jonge artsen hier kwamen voor hun stage en daarna weer vertrokken", vertelt Schaafsma. "Dan raak je ze kwijt. Terwijl ze het hier prachtig vinden, met ruimte, betrokken patiënten en korte lijnen in de zorg. Toen dachten we: laten we ze hier gewoon opleiden."

Drempels wegnemen

Het project wordt gesteund door de gemeente, zorgverzekeraar Zilveren Kruis en het UMC Groningen. De aanpak is persoonlijk en praktisch: de gemeente helpt bij het vinden van een huis, er is gegarandeerde kinderopvang en studenten krijgen desnoods een leaseauto om makkelijker naar patiënten in omliggende dorpen te rijden.

"Het gaat erom drempels weg te nemen", legt Schaafsma uit. "Als je hier 3 jaar werkt, leer je niet alleen de zorg kennen, maar ook de mensen. En vaak willen ze dan niet meer weg."

'Zie mezelf hier wel blijven'

Een van zijn studenten, huisarts-in-opleiding Marjanne, merkt dat zelf. Ze komt uit Kampen en volgt haar laatste opleidingsjaar nu in de Noordoostpolder.

"Ik wilde graag in de buurt van mijn familie blijven. Je kent de mensen, je voelt je betrokken en dat maakt het werk hier juist zo mooi", vertelt ze over haar keuze. "Ik zie mezelf hier wel blijven."

'Niet langer afwachten'

Het zijn mooie initiatieven, maar onderzoeker Mulder denkt dat meer landelijke regie nodig is. Volgens zorgonderzoeksbureau Nivel dreigt het huisartsentekort in Zeeland in 2028 op te lopen tot 60 procent, wat betekent dat er dan nog maar 4 van de 10 huisartsen beschikbaar zijn die nodig zijn om de zorgvraag in de provincie op te vangen.

Mulder vindt dat Nederland niet langer kan afwachten: "Het opleiden van een huisarts kost minstens 9 jaar: 6 jaar geneeskunde en 3 jaar huisartsopleiding. Willen we in de toekomst overal een goede toegang tot de huisartsenzorg, dan moeten we nu beginnen met eerlijker en toekomstgerichter selecteren. Anders hebben straks nog meer mensen geen vaste huisarts."