Hoe Vladimir Poetin aan de macht blijft, terwijl Russen in angst leven: 'Zwijgen vaak enige overlevingsstrategie'
Hoewel de oorlog in Oekraïne inmiddels 3 jaar aan de gang is, lijkt de macht van president Vladimir Poetin in Rusland nog altijd onaangetast. Hoe kan dat? "Zolang hij oorlog voert, bestaat hij als politicus. Hij leeft door de oorlog."
Ondanks internationale sancties, wereldwijde kritiek en het enorme menselijke leed blijft de Russische president zijn land stevig in zijn greep houden. Drie experts verklaren de macht van Poetin.
Economische ineenstorting
Hoofdredacteur Howard Amos van The Moscow Times heeft een lange tijd in de regio van Pskov gewoond, een afgelegen Russische regio vlak bij de grens met EU-landen Estland en Letland. In zijn recent verschenen boek Rusland begint hier beschrijft hij het leven in dat gebied. Wat hij daar zag, toont volgens hem waarom Poetin nog altijd zoveel steun krijgt.
"Pskov is een soort Rusland in het klein. Wat zich daar afspeelt: mensen leven met een diep gevoel van verlies. De jaren 90 waren hier geen tijd van vrijheid, maar van totale economische ineenstorting", vertelt hij. "De economie halveerde, hyperinflatie vrat alles op, en de vrijheid die kwam, was alleen voor de rijken."
Heimwee naar Sovjettijd
Die ervaring voedt volgens hem een diepe nostalgie naar de periode daarvoor; de Sovjettijd. "Toen was iedereen arm, maar wél gelijk. Nu is er een elite die alles heeft en een meerderheid die niets heeft." In die context wordt Poetin niet gezien als een dictator, maar als de man die stabiliteit en nationale trots terugbracht. "Voor veel mensen is hij het antwoord op chaos."
Die steun is niet altijd actief, weet Amos. "Veel Russen zijn passief. Ze steunen de oorlog niet fanatiek, maar spreken zich ook niet uit. Uit angst, maar ook omdat nationalisme en Sovjet-nostalgie diep zitten." Bovendien biedt het leger een uitweg voor wie niets heeft, legt hij uit: "Een gemiddelde man in Pskov verdient over zijn hele leven minder dan wat je krijgt als je je aanmeldt voor het front. Veel jongens zijn letterlijk meer waard dood dan levend."
Angst is overal
Zwijgen is vaak de enige overlevingsstrategie, zeker nu openlijke oppositie zo goed als verdwenen is. Dat zegt ook journalist Julia Taratuta, die presentator is bij het onafhankelijke TV Rain. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne maakt de tv-zender programma's vanuit Amsterdam, waar ook Taratuta woont na haar gedwongen vertrek uit Rusland. "Ik ben officieel een 'buitenlandse agent'. Dat label krijg je als je journalist bent. De staat brandmerkt je, en terugkeren is onmogelijk." Inmiddels is er zelfs een arrestatiebevel tegen haar uitgevaardigd.
Volgens de journalist is angst ondertussen overal aanwezig. "Mensen durven niet meer te bellen, niet te chatten, niet op straat te praten over politiek. Zelfs in de kring rond Poetin wordt de situatie vergeleken met 1937, het jaar van de grote terreur onder Stalin." Dat was een tijd waarin Sovjet-leider Jozef Stalin miljoenen mensen liet opsluiten, verbannen of executeren om zijn macht te versterken.
'Hij leeft door oorlog'
Toch gelooft Taratuta niet dat iedereen in Rusland achter de oorlog staat. "Er zijn mensen die zwijgen, maar wel begrijpen wat er gebeurt. En ik geloof dat, als het moment daar is, er weer demonstraties zullen zijn. Maar het is wachten op dat moment."
Over de machtspositie van Poetin is ze duidelijk: "Zolang hij oorlog voert, bestaat hij als politicus. Hij leeft door de oorlog. Terugtrekken is voor hem geen optie meer. Hij heeft zijn bruggen verbrand."
Economisch belang
De oorlog in Oekraïne is niet alleen politiek, maar ook economisch van levensbelang voor het regime van Poetin, vertelt militair analist Joris van Bladel. Hij schreef het boek Land van het grote sterven over de defensiestrategie van Poetin.
"De Russische economie kraakt en piept, maar stort niet in. Tot grote verbazing van velen van ons", zegt hij. Rusland is overgeschakeld op een oorlogseconomie, waarin vooral de defensiesector zorgt voor banen en inkomens. Dat levert het regime, ondanks de druk van sancties vanuit het Westen, voorlopig steun op.
Propagandamiddel
Volgens hem zijn de aan Rusland opgelegde sancties belangrijk, maar werken ze dus niet altijd zoals het Westen hoopt. "Enerzijds kunnen ze op termijn de Russische samenleving aanzetten om het beleid van Poetin in twijfel te trekken", denkt hij.
"Anderzijds kunnen ze juist Poetin helpen om zijn anti-westerse propaganda te versterken, door te wijzen op het 'vijandige' karakter van het Westen", voegt de militair analist daaraan toe. "Die dubbele werking maakt sancties ook tot een propagandamiddel."
Macht door oorlog
De oorlogseconomie is volgens Van Bladel voorlopig houdbaar. Maar, benadrukt hij: "De echte kwetsbaarheid van Poetin zit in de gewone man. Als mensen straks hun rekeningen niet meer kunnen betalen, dán wordt het gevaarlijk. Maar dat moment is nog niet bereikt."
Volgens hem is de macht van de Russische president verbonden met de oorlog in Oekraïne. "Als Poetin verliest, heeft al dat lijden geen doel gehad. Dus moet hij winnen of in elk geval blijven doorgaan."