Het is altijd gedoe als 'POTUS' naar Nederland komt: 'Amerikaanse president roept reacties op'

Meerdere actiegroepen hebben inmiddels protesten aangekondigd. Pro-democratische bewegingen, klimaatactivisten, voorstanders van Palestijnse rechten, studenten: ze voelen zich allemaal geraakt door het beleid en de retoriek van Trump en trekken daarom richting Den Haag.

'Protesten zijn performance'

Volgens Ian Kenny, programmamaker bij het John Adams Instituut, is dat geen verrassing. "Trump is wat je noemt een 'lightning rod' voor protest. Hij raakt aan zóveel gevoelige thema's tegelijk: de NAVO, klimaat, immigratie, democratische waarden, dat trekt een breed scala aan demonstranten aan."

Opvallend daarin is de rol van social media, zegt Kenny. "Protesten zijn tegenwoordig ook een performance voor een wereldwijd publiek. Het gaat niet alleen om Den Haag of Trump zelf, maar om de wereld die meekijkt. De symboliek van protest is mondiaal geworden."

Bezoek in Koude Oorlog

Toch verbleken de protesten die voor de komende dagen zijn aangekondigd bij wat Nederland eerder heeft laten zien bij een bezoek van 'POTUS', oftewel de 'President of the United States of America'. Trump is de zesde Amerikaanse president in functie die naar Nederland komt en ook bezoeken in het verleden gingen niet altijd zonder slag of stoot, weet Kenny.

Hij haalt het bezoek van George H.W. Bush in 1983 aan. "De wereld bevond zich midden in de Koude Oorlog. De NAVO had besloten tot plaatsing van middellangeafstandsraketten in West-Europa als reactie op Sovjet-raketten. Bush was, als vicepresident van Ronald Reagan, in Europa om die koers kracht bij te zetten, maar in Nederland stuitte hij op massaal verzet."

'Amerikaans, dus verdacht'

Reagan werd in die periode als 'de verpersoonlijking van de militaire druk op Nederland' gezien, vult Amerika-deskundige Koen Petersen aan. "Het bezoek van Bush senior aan Nederland viel samen met de opkomst van de vredesbeweging."

"Veel Nederlanders leefden met de angst dat ons land frontgebied zou worden in een mogelijke nucleaire oorlog", legt hij uit. "Alles wat Amerikaans was werd door veel demonstranten in die tijd daarom als verdacht gezien."

Vlaggen voor Bush sr.

Van dat sentiment was weinig meer te merken toen Bush in 1989 terugkeerde naar Nederland, deze keer als president. "Er speelden veel minder controversiële zaken", legt Petersen uit. "In Leiden hingen mensen uit de ramen met vlaggen en spandoeken. Het was een heel welkom bezoek."

Volgens Kenny was de situatie in 6 jaar tijd volledig veranderd: "De Sovjet-Unie viel uiteen, de nucleaire dreiging verdween en Bush zelf koos voor een diplomatiekere toon. Zijn eerdere scherpe profiel maakte plaats voor een president die werd geassocieerd met het einde van de Koude Oorlog. Dat maakte een enorm verschil."

Fluitjes tegen Bush jr.

Zijn zoon George W. Bush werd in 2005 dan weer koeltjes ontvangen. Tijdens een ceremonie op de militaire begraafplaats in Margraten bleef het rustig, maar in Maastricht waren felle protesten. "Tienduizenden mensen trokken de straat op met spandoeken, fluitjes, toeters en pannen. Geluid was een wapen: het protest moest hoorbaar zijn", zegt Kenny. "Het was fel, maar overwegend vreedzaam."

Aanleiding voor de demonstraties tegen Bush junior was de oorlog in Irak, waar ons land op verzoek van de Verenigde Staten aan deelnam, legt hij uit. "Maar draagvlak hiervoor was er niet in Nederland. In 2010 oordeelde een Nederlandse rechter zelfs dat de deelname juridisch onhoudbaar was. De onvrede zat diep."

Obama voor Nachtwacht

Hoe anders was de ontvangst van president Barack Obama toen hij in 2014 naar Nederland kwam. "Geen spandoeken, maar gejuich", herinnert Kenny zich nog. Obama landde per helikopter op het Museumplein in Amsterdam en gaf later een persconferentie in het Rijksmuseum, voor de Nachtwacht. "Een krachtig symbool van wederzijds cultureel respect. Er was echt een gevoel van bewondering."

Obama zelf was ook zeer te spreken over zijn bezoek aan Amsterdam, liet hij later weten, vertelt Petersen. "Hij gaf in zijn memoires aan dat hij nog nooit tegen zo'n mooie achtergrond een persconferentie had gegeven. Het was prachtig weer en Nederland op zijn mooist."

Democraat of Republikein?

Hoewel Obama later bekritiseerd werd om zijn militaire optreden in het Midden-Oosten, bleef zijn imago als morele leider grotendeels overeind. "We wilden in hem geloven", zegt Kenny daarover. "Hij was diplomatiek, charmant, de belichaming van samenwerking. Dat paste bij het Nederlandse zelfbeeld."

En dat heeft volgens Peterson invloed op hoe we tegen een president aankijken. "In Nederland zie je bij Amerikaanse verkiezingen meestal 90 procent steun voor de Democraat en 10 procent voor de Republikein. Dat komt doordat hun standpunten dichter bij de gemiddelde Nederlander liggen. En ook doordat de Nederlandse media veel positiever schrijven over Democraten."

'Clinton werd bewonderd'

Zo kreeg ook Bill Clinton een warm welkom tijdens zijn bezoek in 1997. "Hij werd in Europa breed bewonderd om zijn charme en uitgesproken pro-Europese houding", legt Kenny uit. "Clinton werd gezien als een redelijke, internationale staatsman, die Nederland zag als bondgenoot, niet als ondergeschikte."

Een belangrijk onderdeel van dat bezoek was de herdenking van het economische Marshallplan na de Tweede Wereldoorlog. En dat raakte volgens hem 'iets fundamenteels in het Nederlandse geheugen'. "De VS werden gezien als bevrijders, als redders. Clinton wist dat gevoel goed aan te spreken. Protest was in die context niet alleen onwaarschijnlijk, het was bijna sociaal onwenselijk."

Politieke kleur belangrijk

De politieke kleur van een president lijkt dus een rol te spelen in hoe de ontvangst in Nederland is. Kenny: "Democratische presidenten zoals Clinton en Obama werden warm ontvangen. Niet alleen vanwege hun beleid, maar ook vanwege hun benadering: diplomatiek, verbindend, herkenbaar voor Nederlandse waarden."

En dat was bij bijvoorbeeld Bush senior en junior toch minder, merkt hij op. "Republikeinse presidenten met een harde toon, zeker als ze internationale afspraken schenden of als dominant worden ervaren, roepen juist verzet op."

'Top celebrities van politiek'

Dat verklaart mogelijk ook waarom er rond het bezoek van Trump al veel protesten zijn aangekondigd. Al brengt de komst van een Amerikaans president ons land hoe dan ook in rep en roer, zegt Petersen. Volgens hem roepen dit soort bezoeken namelijk altijd meer dan alleen diplomatieke reacties op.

"Zij zijn toch een beetje de 'top celebrities' van de politiek", zegt hij. "Of het nou een Democraat of een Republikein is, de Amerikaanse president speelt altijd een hoofdrol. En mensen vinden het leuk om beroemde mensen live te zien."