Grip houden op online leven van je kind is niet makkelijk, maar het kan wél: 'Bemoei je ermee'

Martine Hogerwerf is de moeder van drie zoons (21, 19 en 14 jaar oud). Ze blogt over social media en gamen, en praat er open met haar kinderen over. Toch maakt ze zich zorgen. "Omdat je als ouder, in ieder geval ik als moeder, niet zo door hebt wat zij allemaal kijken en te zien krijgen. Zij volgen allerlei mensen waarvan ik niet weet wat zij voor opvattingen hebben. En dat sluipt stiekem wel hun hoofden in."

Verkeerd zelfbeeld

Het leidt volgens Hogerwerf vaak tot een verkeerd zelfbeeld. "Bijvoorbeeld influencers die veel over sporten vertellen. Die vertellen ook dat het allemaal jouw schuld is als je niet functioneert of als je geen sterke, knappe man bent. Dat kan leiden tot somberheid, rare opvattingen over andere mensen, over vrouwen, over andere mannen."

Die negatieve effecten merkt ze bijvoorbeeld nu, tijdens de zomervakantie. "Zijn vrienden zijn vaak weg, en dan zit hij thuis. Dan speelt hij veel games. Als hij dat de hele dag gedaan heeft als ik thuiskom uit mijn werk, is de dag te lang geweest. Dan voelt hij zich somber. Daar heb ik grote zorgen over."

Ook mooie dingen

Ze vindt het lastig om daar als ouder mee om te gaan. "Ik heb daar namelijk een stevig oordeel over. Over het gamen, over op zijn telefoon zitten. Maar soms zijn het ook hele mooie dingen die hij doet, en dat geeft hij ook vaak terug aan mij."

Hij vraagt bijvoorbeeld of ze mee wil doen. "Maar ik heb er vaak geen tijd voor, geen geduld en ik ben er ook negatief over. Hij krijgt dan ook het beeld dat er iets mis met hem is, of dat hij het niet goed doet, terwijl hij het hartstikke goed doet en ik hartstikke trots op hem ben."

Goed gesprek

Gelukkig kan ze er goed met haar zoon over praten. "Hij liet mij laatst een YouTubefilmpje zien van een Amerikaanse vader die een game ging meespelen. De kern van het verhaal was dat je er ook nog veel van kan leren. En dan geeft hij aan dat hij er last van heeft dat ik zeg dat het tijdverspilling is. Dat leverde een mooi gesprek op."

Hogerwerf denkt dat een verbod opleggen aan haar kinderen geen zin heeft. "Ik ben er gewoon heel vaak niet, en als ze het willen vinden ze toch wel hun weg online. Het is veel belangrijker om met ze in contact te blijven, en dus ook niet te oordelen. Je moet blijven spreken met elkaar over hoe ze zich voelen."

Kinderen begeleiden

Ook Freek Zwanenberg, mediapedagoog en directeur van Bureau Jeugd en Media, gelooft niet in een verbod. "Wij denken niet dat dat gaat werken." Hij zet liever in op de rol van ouders. "We moeten ouders bewust maken van de impact die het heeft. Wij zeggen altijd: hoe jonger je besluit om je kind een smartphone te geven, hoe meer je moet begeleiden in het verantwoord gebruik ervan."

Ouders zouden zich volgens de mediapedagoog zich meer moeten inleven in de online leefwereld van jongeren. "Ouders zitten niet op Snapchat of TikTok. Een beetje op YouTube, maar ook niet in de online games. Maar ze zijn wel in hun eigen online leefwereld. Bijvoorbeeld op LinkedIn en Instagram."

Duidelijke afspraken

Het lukt ouders daarom volgens Zwanenberg niet om erover met elkaar in de echte wereld in contact te komen. "Omdat er zo'n grote mismatch is in de verschillende social media die gebruikt worden, en beide partijen misschien wel teveel met hun telefoon bezig zijn. Wij horen namelijk ook veel verhalen van jongeren die hun ouders eraan moeten herinneren om hun telefoon weg te leggen als ze een film kijken, bijvoorbeeld."

Verdiepen dus, in plaats van verbieden. "Als je met je kind al vanaf jonge leeftijd een relatie opbouwt waarin het normaal is dat je je bemoeit met het mediagebruik, en dat er duidelijke afspraken zijn, dan kan dat in de tienertijd deels volgehouden worden. Je zal ook een deel moeten loslaten. Dat is lastig, maar ik ben ervan overtuigd dat je je als ouder moet blijven uitspreken. Ook door over het onderwerp een positieve verbinding aan te gaan met je kind."

Ook leuke kanten

Het is volgens hem dan ook belangrijk om over de leuke dingen van social media te praten. "Over de creatieve dingen, door te informeren naar wat ze kijken. Het belangrijkste is gewoon om op een open manier te vragen wat er speelt. Dus niet: 'O, dat stomme TikTok.' Daar heeft een kind niet zoveel aan."

Het is volgens Zwanenberg een van de lastigere opvoedvragen van deze tijd. "Wij zeggen tegen ouders dat ze echt aan de bak moeten. Bemoei je ermee op een constructieve manier. Probeer zo lang mogelijk met elkaar afspraken te handhaven, zoals het niet naar bed nemen van de telefoon 's avonds."

Slimme technieken

Psycholoog, schrijver en spreker Thijs Launspach vreest dat een begeleidende rol van ouders niet genoeg is om kinderen en jongeren te beschermen. Hij publiceert veel over de mentale gezondheid van jongeren. "Ik vind het zorgelijk dat we niet kunnen afdwingen dat de omgeving waar kinderen en jongeren zich door bewegen online, een veilige en gezonde omgeving is."

Hij ziet dat het ouders bijna nooit lukt om volledig toezicht te houden op de media die kinderen consumeren, en dat het soort beelden dat ze voorgeschoteld krijgen snel kan escaleren. "Om je aandacht vast te houden, biedt 'Big Tech' je content aan die heel erg lijkt op wat je eerder interessant vond, of nog een stukje extremer is. Dat heeft als effect dat je binnen een aantal filmpjes op heel extreme content terecht kan komen."

Social media reguleren?

Daar zouden we jongeren veel beter tegen moeten beschermen, vindt de psycholoog. Dat gaat wat hem betreft verder dan ouderlijk toezicht. "Ik denk dat de rol van ouders overschat wordt, en dat we het niet gaan redden door te zeggen dat het hun verantwoordelijkheid is. Je moet ervan uitgaan dat dit soort bedrijven op hele slimme manieren de aandacht van kinderen en jongeren weten te kapen."

Ouders kunnen volgens Launspach wel regels opleggen, maar niet overal en altijd toezicht houden. "Ik vind daarom de discussie over de verantwoordelijkheid van ouders een beetje een wassen neus, die verhult dat we ook echt regels nodig hebben om dit soort bedrijven aan banden te leggen."

'Net als roken en gokken'

Zijn oplossing is daarom het reguleren van de huidige generatie social media, zoals Snapchat, TikTok en Instagram. "We vinden het heel normaal om negatieve invloeden op de levens van kinderen en jongeren te begrenzen, zoals roken, gokken en alcohol drinken. Voor mij valt social media in dezelfde categorie. Dat moeten we tot een bepaalde leeftijd verbieden, in ieder geval in de huidige vorm."

Dat wil niet zeggen dat ouders geen verantwoordelijkheid hebben, zegt Launspach. "Je hebt als ouder een heel belangrijke rol te spelen in het digitaal vaardig maken van je kinderen. Door te zorgen dat ze bronnen kunnen checken, dat ze snappen met welke intentie bepaalde informatie hen bereikt. Leer ze wat ze kunnen doen als ze content tegenkomen die ze spannend of shockerend vinden. Dat zijn allemaal vaardigheden die we als maatschappij onze kinderen nog niet meegeven."

Nonchalante gesprekjes

"Stel jezelf kwetsbaar op", voegt mediapedagoog Zwanenberg toe. "Informeer juist naar de positieve kanten en probeer op die manier op hele regelmatige basis een praatje te maken daarover. Nonchalante gesprekjes, en niet te zwaar."

Ook ouders kunnen van kinderen leren, zegt hij. "Laat je kind eigenlijk zijn ervaringsdeskundigheid inzetten. Dan kan er wel iets heel interessants ontstaan, en kun je daarbinnen je eigen waarden overbrengen op de mens en de wereld. Want dat is, denk ik, heel belangrijk om in balans te brengen in wat zij online allemaal voorbij zien komen."