Gezondheidsverschillen tussen arm en rijk zijn groot: 'Politiek moet inzetten op groepsaanpak'
Armere mensen leven gemiddeld korter dan rijkere. Volgens experts kun je dat verschil kleiner maken door een generatie lang dezelfde hulp te bieden aan een grote groep. "Alleen inzetten op individuele leefstijl maakt het verschil juist groter."
Gezondheidsverschillen tussen arm en rijk zijn er al jaren en politici krijgen er maar moeilijk vat op. "Iedereen wil dat het niet uitmaakt waar je wieg staat, maar dat doet het wel", zegt onderzoeker en expert Rachelle Meisters van de Maastricht University. Volgens het Centraal Bureau Statistiek (CBS) leven mensen die het minst welvarend zijn gemiddeld 9 jaar korter dan mensen in betere sociaal economische omstandigheden.
Gezondheidskloof
Ook in de huidige verkiezingsprogramma's is er daarom aandacht voor het verkleinen van deze gezondheidskloof. "We komen met een gerichte aanpak om onacceptabele gezondheidsverschillen zoals tussen arm en rijk weg te nemen", schrijft de VVD in haar verkiezingsprogramma. En: "Hoe armer je bent, hoe minder gezonde jaren je hebt en hoe korter je leeft. We gaan er alles aan doen om deze kloof te dichten", schrijft GroenLinks-PvdA.
Maar de vraag is: hoe dan? Rachelle Meisters promoveerde op regionale gezondheidsverschillen en werkt als onderzoeker bij de GGD in Heerlen waar - zeker in Heerlen Noord - de gezondheidsproblemen groot zijn.
Slechtere huizen
"Dat komt door een optelsom van omstandigheden", legt Meisters uit. "De kwaliteit van woningen speelt een rol: meer vochtigheid en schimmels. Het zijn huizen waar bewoners vaker ziek worden en astma of COPD (longziekte, red.) krijgen."
Ze vervolgt: "Omdat het vaak sociale huurwoningen zijn waar mensen afhankelijk zijn van de woningcorporatie om de woning te verbeteren, komt er ook nog eens veel stress bij."
Slaapklachten
De Heerlense huisarts Micha Lutgens ziet dat terug in de spreekkamer: "Ik krijg bijvoorbeeld mensen op het spreekuur die een lekkage hebben die niet verholpen wordt. Ze hebben om die reden ruzie met de verhuurder of met de buren en slapen niet goed. Voor die slaapklachten komen ze bij mij en ik kan ze daarbij proberen te helpen, maar beter zou het zijn als die lekkage gerepareerd werd."
Volgens Lutgens is 30 procent van de consulten in de spreekkamer niet in eerste instantie een medisch probleem, "maar op die manier komt het wel bij de huisarts binnen."
Elke dag stress
Huisarts Lutgens ziet de effecten van stress die mensen ervaren: "Iedereen kent wel examenstress. Deze mensen hebben dat gevoel elke dag." Rachelle Meisters vult aan: "De stress kan voortkomen uit armoede, schulden, werkloosheid, banen die fysiek zwaarder zijn, wisseldiensten of slechtere woningen. En dat kan bijdragen aan een slechtere gezondheid."
Plat gezegd kan het dus vele jaren schelen of je opgroeit in armere of rijkere omstandigheden, maar het is de vraag hoe dat verband nou precies in elkaar steekt.
Geboren met achterstand
Meisters: "In het verleden werd er heel erg gekeken naar de leefstijl van armeren, ook wel op een stigmatiserende (stereotyperende, red.) manier. Zo van: 'Ze leven niet goed, want ze eten niet goed en ze roken te veel.'"
"Maar de laatste jaren is er steeds meer oog voor dat armere mensen opgroeien in omstandigheden die zieker maken. Je wordt vaak al met een achterstand geboren."
Kwetsbare wijken
"We zien ouders die vaak met de beste bedoelingen hun kinderen toch niet dezelfde vaardigheden meegeven als ze zouden willen. Kinderen worden later zindelijk bijvoorbeeld", zegt Meisters. "Er is vaak al stress dus minder ruimte voor goed ontbijt of goede voorbereiding op school. Mensen worden door geldgebrek ook gedreven naar minder gezonde keuzes voor voeding."
Dit is niet alleen van toepassing op Heerlen-Noord maar geldt ook voor krimpregio's en kwetsbare wijken binnen de Randstad waar veel werkloosheid is.
Tevreden
Huisarts Micha Lutgens: "Als je wil dat het voor iedereen in Nederland goed blijft gaan dan moet je ervoor zorgen dat mensen in armoede het beter hebben", zegt hij.
"Want die mensen worden dan tevredener, gebruiken minder zorg, zetten sneller de stap naar werk, zullen minder roken, drinken en drugs gebruiken om te kunnen ontspannen."
Politieke aanpak
Hoe politieke partijen de gezondheidsverschillen willen verkleinen is niet 1 op 1 te vinden in de programma's. Wel zijn er maatregelen die effect hebben op dat gezondheidsverschil, zoals investeren in armoedebeleid en het verbeteren van achtergestelde wijken. Een concrete maatregel is ook; het al dan niet verlagen van het eigen risico.
Meisters: "Als je puur kijkt vanuit gezondheidsverschillen dan zou een eigen risico niet moeten bestaan. Het gaat goed met de mensen die een eigen risico aankunnen. Dus die kiezen voor een hoger eigen risico en een lagere premie, maar armere mensen kiezen voor een laag eigen risico en hogere premie. Dat houdt de verschillen in stand."
Gezamenlijk programma
Het beste dat politici volgens Meisters kunnen doen is collectieve preventie, dus het groepsgewijs voorkomen. "De laatste decennia was het beleid steeds: leefstijl-interventies op individueel niveau, maar die zijn niet effectief voor de meest kwetsbaren. Ze komen alleen de iets minder kwetsbaren ten goede en maken de verschillen dus juist groter."
Gezamenlijke hulpprogramma's werken wél, ook op school. Zoals gezonde lunch via een programma, of aandacht voor bewegen of het begeleiden van jonge ouders. "Je kunt de mensen het beste in groepen benaderen zodat ze ook wat meer een netwerk krijgen. Ook dat is vaak een probleem."
Meer zelf doen
Meisters wijst erop dat sinds 2015 de verandering is ingezet van een verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving waar van mensen wordt gevraagd meer zelf te doen en minder van de professionele zorg te verwachten.
"Maar op je eigen benen staan is niet voor iedereen haalbaar. Dan heb je namelijk een sociaal vangnet nodig en daarin kan nog veel meer geïnvesteerd worden."