De rechter deed vorige maand uitspraak in de zaak rond de zware mishandeling van een homoseksuele man tijdens de Vierdaagsefeesten. De vraag waar het ook toen om draaide: was er specifiek sprake van homogeweld?

Tegen hoofd getrapt

De mishandeling gebeurde op 15 juli 2023, rond 10 uur 's avonds, toen het slachtoffer nietsvermoedend op Plein '44 in Nijmegen wandelde. Hij sloeg liefdevol een arm om de schouder van zijn vriend. Niet veel later ging het gruwelijk mis.

Het slachtoffer werd door meerdere mannen belaagd. Hij werd geslagen, geschopt en op het moment dat hij weerloos op de grond lag kreeg hij nog een harde trap tegen zijn hoofd. Getuigen van die avond beschrijven het als 'een voetballer die een penalty neemt, inclusief aanloop'. De man raakte bewusteloos.

Taakstraf en schadevergoeding

Zes mannen werden later aangehouden, waarvan er vijf uiteindelijk een taakstraf en een voorwaardelijke celstraf krijgen. Ook moeten de daders ruim 28.000 euro aan schadevergoeding betalen.

Eén ding valt direct op na lezen van het vonnis. Terwijl de officier van justitie vindt dat er sprake is van homogerelateerd geweld, oordeelt de rechtbank anders. Volgens de rechter zijn er 'onvoldoende aanknopingspunten om aan te nemen dat het slachtoffer is mishandeld omdat hij homoseksueel is'. De straf valt lager uit dan geëist.

'Moet duidelijk verband zijn'

Volgens persrechter Natalia Lubbe betekent het feit dat er gescholden is, niet meteen dat daarmee juridisch bewezen is dat er sprake is van homogerelateerd geweld. "Het is absoluut kwalijk dat er zulke scheldwoorden zijn gebruikt", zegt ze.

"Maar voor strafverzwaring moet de rechter overtuigend vaststellen dat het geweld plaatsvond vanwege iemands seksuele voorkeur", legt ze uit. "Alleen het gebruik van die woorden is daarvoor onvoldoende. Er moet ook een duidelijk verband zijn tussen de scheldwoorden en de aanleiding of motivatie voor het geweld."

Opgetrokken wenkbrauwen

De rechtbank oordeelde in de zaak van de Amsterdammer dus dat er onvoldoende sprake is van een verband tussen de scheldwoorden en het geweld. Willem Nijkerk, officier van justitie en hoofd van het Landelijk Expertise Centrum van het Openbaar Ministerie (OM), was enigszins verbaasd: "Dit is een vonnis waar ik mijn wenkbrauwen bij optrek."

Het vonnis legt volgens hem precies bloot waar het OM in discriminatie zaken vaker tegen aanloopt. "We zien in de praktijk dat scheldwoorden, hoe afschuwelijk ook, niet automatisch genoeg bewijs opleveren voor een discriminatie motief", vertelt hij. "Je hebt vaak aanvullende verklaringen of omstandigheden nodig. Zonder die harde koppeling loop je het risico dat de rechter zegt: 'Het kan ook om een andere reden zijn gebeurd.'"

OM wil juist prioriteit

Dat is volgens Nijkerk jammer, want het Openbaar Ministerie wil juist prioriteit gegeven aan het vervolgen van dit type delicten. "Een mishandeling gepleegd vanwege een discriminatoir oogmerk is nog indringender voor het slachtoffer."

"Je wordt al mishandeld, dat is al heel erg", gaat hij verder. "Maar nu word je ook nog eens mishandeld omdat je een bepaald geloof aanhangt, of omdat je homoseksueel bent of vanwege een andere discriminatiegrond. Wij vinden dat een ernstiger strafbaar feit en om die reden eisen we ook een hogere straf."

Dagelijkse taalgebruik

Uit een onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC) werd eerder al duidelijk dat de meeste rechters woorden als 'kankerhomo' of 'flikker' minder snel een reden voor strafverhoging vinden dan beledigingen over iemands ras of huidskleur. Dat omdat 'iemands afkomst of huidskleur veelal een zichtbaar kenmerk is.'

Een redenatie waar Nijkerk het niet mee eens is: "Het is voor de wet geen vereiste dat het een zichtbaar kenmerk is. Sterker, als je iemand uitscheldt voor 'homo' is helemaal niet van belang of diegene wel of geen homoseksueel is. Het feit dat je termen als 'Jood', 'moslim', 'homo', gebruikt in een negatieve setting is voldoende om discriminatie te bewijzen."

Moedwillig schelden

Volgens persrechter Lubbe ligt dit toch anders. "Ook hier moet je weer kijken, wat is het doel geweest van gebruiken van deze scheldwoorden? Stel, een voetbalsupporter gaat naar het stadion en strooit daar met allerlei nare teksten. Die supporter hoeft daarmee niet het doel te hebben gehad om een groep te beledigen."

"Als diegene bijvoorbeeld dagelijks tegen zijn vrienden zegt 'hey kankerhomo, kom gezellig een biertje doen', dan heb je het nog niet over strafbare belediging", legt ze uit. "Er moet echt duidelijk blijken dat degene deze scheldwoorden moedwillig gebruikt om een groep te kwetsen. Pas dan spreek je van discriminatie."

Nieuwe wet ingegaan

Op 1 juli is een nieuwe wet ingegaan die expliciet discriminatie als strafverzwarende omstandigheid in het strafrecht opneemt. Op dit moment krijgen daders pas een zwaardere straf als discriminatie als motief overtuigend bewezen is. De nieuwe wet maakt het mogelijk om dit motief sneller aan te nemen, bijvoorbeeld wanneer scheldwoorden en omstandigheden samen een duidelijk beeld geven

Nijkerk ziet deze nieuwe wet als een positieve verandering. "Ik denk wel dat het nieuwe artikel ons gaat helpen in discriminatiezaken. De rechter wordt namelijk gedwongen om te bewijzen waarom hij het oogmerk discriminatie niet bewezen acht. En dat vind ik positief. We krijgen beter inzicht in de overwegingen van de rechter en daar kunnen we veel van leren voor nieuwe zaken."