Zorgen over demonstraties bij politiebaas Henk van Essen: 'We hebben dat dit jaar te veel moeten begrenzen'

De politie heeft dit jaar te vaak moeten ingrijpen bij demonstraties, rellen en ongeregeldheden. Dat ging ten koste van de zichtbaarheid van agenten in de wijk en het gewone politiewerk. "Wij willen tussen demonstranten staan niet tegenover ze."

Het afgelopen jaar zag korpschef Henk van Essen van de Nationale Politie de maatschappelijke onvrede toenemen. "Wij worden daar als politie in eerste instantie mee geconfronteerd, wij worden gezien als eerste gezicht van de overheid."

Spanning liep op

"Een maatschappelijk probleem wordt ook een probleem van de politie", legt hij uit. De spanning liep afgelopen jaar vaak op. Of het nu ging om corona-demonstranten, woedende boeren of klimaatactivisten, meer dan eens moest er politie komen, de Mobiele Eenheid zelfs. Dat ging ten koste van de politie-inzet. "Dat is geen goed nieuws. Die capaciteit staat al onder druk."

Wat Van Essen betreft heeft de politie te vaak moeten ingrijpen. "We willen demonstraties altijd faciliteren, maar we hebben dat dit jaar te veel moeten begrenzen. Dat baart mij zorgen. Omdat wij een politie willen zijn die tussen de demonstranten staat en niet tegenover ze."

Boerenprotesten onderschat

Afgelopen zomer stond in het teken van de boerenprotesten. Woedende boeren blokkeerden snelwegen, dumpten mest, grofvuil en asbest op wegen en zochten politici thuis op. "Ik denk dat wij bij de eerste protesten hebben onderschat hoe fanatiek en breed die protesten zouden worden. Onze voorbereiding was later ook beter", zegt de korpschef.

Er was grote kritiek dat de politie onvoldoende zou hebben ingegrepen en dat beaamt Van Essen. "Maar we hebben dat altijd achteraf gedaan", zegt hij. "De mensen die het huis van de minister (Van der Wal, red.) hebben willen bestormen, wat niet gelukt is door een linie van de ME, zijn later opgepakt en vervolgd. Dus als sanctie niet gelijk kon volgen, kwam het later."

'Demonstratie KOZP in Staphorst had door moeten gaan'

Verreweg de meeste demonstraties gaan goed, benadrukt Van Essen. "Maar als je demonstreert: houd je aan de wet. En als je dat niet doet, agressie gebruikt, mag je van ons verwachten dat we dat begrenzen. Het gebeurt mij alleen de laatste tijd echt te vaak." In november werd een demonstratie van Kick Out Zwarte Piet (KOZP) gedwarsboomd door actievoerders in Staphorst, ondanks inzet van de Mobiele Eenheid.

"Het is treurig en triest dat die demonstratie niet door kon gaan", zegt Van Essen. "Ik heb die beelden gezien. Dat is niet des Nederlands, niet waar de Nederlandse politie voor staat, ook in Staphorst hoort zo'n demonstratie plaats te kunnen vinden." Deze demonstratie had moeten doorgaan, zegt Van Essen. "Wij moeten daar alles aan doen, de burgemeester heeft besloten dat het niet kon." De inspectie Justitie en Veiligheid doet nu onderzoek.

Blauwe familie

Waar binnen iedere organisatie dit jaar discussies werden gevoerd over grensoverschrijdend gedrag, speelde dit ook bij de politie. Halverwege dit jaar werd door de documentaire De Blauwe Familie pijnlijk duidelijk dat agenten van kleur jarenlang stelselmatig gediscrimineerd en gepest werden. "Wij zijn een organisatie die geacht wordt om racisme en discriminatie in de samenleving te bestrijden", zegt Van Essen.

En dan moet je de lat intern hoog leggen, vindt hij. "Als racisme of discriminatie bij de politie voorkomt, dan stellen wij de norm scherper en mag je verwachten dat er altijd een norm of sanctie volgt. We zijn druk bezig om dat nog eens in de opleiding duidelijk te maken." De samenleving mag verwachten dat de politie daar alles aan doet, zegt hij.

Excuses voor gebruik n-woord niet overgebracht

Ook op straat gaat dit niet altijd goed. Zo raakte een Dordrechts gezin in december 2020 zijdelings betrokken bij een arrestatie van een dronken kennis die in conflict was geraakt met de politie voor een flat in hun buurt. De situatie escaleerde in een vechtpartij tussen het gezin en de politie, waarbij gescholden werd met het n-woord en buitenproportioneel geweld werd gebruikt.

Politiechef Westerbeke van Rotterdam maakte via EenVandaag excuses aan het gezin. De excuses zijn niet bij het gezin zelf gemaakt, bleek uit navraag van EenVandaag. "Dat zou ik buitengewoon jammer vinden. Dat is dan een actie die we nog te plegen hebben", zegt Van Essen. "Daar waar wij fouten maken moeten wij deze herstellen. Ik zal met politiechef van Rotterdam bespreken op welke wijze wij nog naar dit gezin kunnen reageren."

'Als we fouten maken, moeten we die herstellen'

Volgens de korpschef kan de politie daarin transparanter zijn. "Wij zijn niet foutloos, als we fouten maken moeten we die herstellen en daar past op gezette tijden een ronduit excuus bij. Vaak kent de medaille meerdere kanten, maar begrip tonen en meeleven is belangrijk."

In de zaak in Dordrecht bleek het proces-verbaal niet te kloppen. De agent in kwestie, die ook het n-woord gebruikte, wordt daar nu voor vervolgd. Van Essen: "De samenleving mag van ons verwachten dat wij een professionele politie zijn, een neutrale politie. Als er wordt getwijfeld aan onze integriteit, dan moeten we daarvan leren. Natuurlijk is het zo dat politiemensen onder grote druk hun werk moeten doen. Maar dan nog moet alles in een proces-verbaal kloppen. De collega's, rechters en samenleving moeten daarop kunnen vertrouwen."

'Zorgen over jaarwisseling, verbied alles wat knalt'

Voor het eerst sinds de uitbraak van corona mag er tijdens een jaarwisseling in veel steden weer geknald worden. "Wat mij extra zorgen baart: er is geen vuurwerkverbod", zegt hij. Illegaal vuurwerk noemt hij explosieven. "En het is een grote dreiging voor onze collega's. We hebben onlangs heel veel kilo's uit de markt gehaald."

Het zou mooi zijn als er in Nederland een lijn wordt getrokken, zegt de korpschef. "Siervuurwerk kan wel, van al het andere vuurwerk moet je afscheid nemen. Het zware vuurwerk, alles wat knalt, moet je verbieden. Dat helpt bij het bestrijden ook van het illegale vuurwerk en geeft de jaarwisseling een veel feestelijker karakter."

'Laten we het feestelijk houden'

Hoewel de jaarwisseling op heel veel plekken feestelijk wordt gevierd, is de politie is erop voorbereid dat het ook deze jaarwisseling op sommige plekken uit de hand kan lopen. "Maar mijn oproep is: pak je verantwoordelijkheid. Spreek elkaar aan. Ouders spreek je kinderen ook aan. Dat de jaarwisseling een ander karakter krijgt zoals we die in verleden kenden."

"Het feit dat wij de jaarwisseling vieren met zo veel vuurwerk, zoveel explosieven. En dat de agressie niet alleen richting ons maar ook richting hulpverleners gaat", zegt Van Essen. "Laat ik een beroep doen op de samenleving: laten we het feestelijk houden. Het is toch te dol voor woorden dat een jaarwisseling zoveel politie-inzet vraagt", zegt de politiebaas. Hij zou het liefst zien dat gemeenten vuurwerkshows organiseren. "En dat ook hulpverleners en politiemensen gezond naar huis kunnen."