Weerstand tegen aanleg van betonnen fietspaden door de natuur: 'Alsof je een sticker op de Nachtwacht plakt'

De knisperende schelpenpaadjes in natuurgebieden maken steeds vaker plaats voor betonnen fietspaden, tientallen kilometers kwamen er afgelopen jaar bij. Die zijn relatief goedkoop en onderhoudsarm. Maar niet iedereen is er blij mee.

In coronatijd is er veel meer fietsverkeer in de nationale parken, berekende Natuurmonumenten. In sommige maanden zag de natuurbeschermingsorganisatie zelfs een toename van 60 tot 75. En dan is er nog de opkomst van e-bikes, waar vooral ouderen steeds harder en verder op fietsen.

Makkelijk passeren

In dat licht hebben betonnen fietspaden zeker voordelen, vinden de ANWB en de Fietsersbond: de paden zijn breed, waardoor fietsers elkaar makkelijk kunnen passeren. En er komen geen wortels omhoog, de oppervlakte blijft dus glad. Wel moet er gelet worden op de randen van het fietspad. Als het hoogteverschil met de berm te groot is, kunnen fietsers flink vallen.

En eigenlijk kunnen gemeenten en organisaties als Staatsbosbeheer ook niet veel anders dan voor beton gaan, zegt directeur Esther van Garderen van de Fietsersbond. "Dit heeft alles te maken met geld, dat hebben gemeenten en Staatsbosbeheer nog nauwelijks voor dit soort doeleinden. Als beton eenmaal gestort is, ligt het er 40 jaar."

Slechte ontwikkeling

Toch vindt ecoloog Patrick Jansen aan de Wageningen University de opkomst van het betonnen fietspad in de natuur een slechte ontwikkeling. Hoewel een fietspad weinig oppervlakte in beslag neemt ten opzichte van het hele natuurgebied, kan het grote gevolgen hebben voor beschermde reptielen, zegt hij.

"Reptielen, zoals hagedissen en hazelwormen, worden aangetrokken door de warmte van het beton. Daardoor worden ze sneller doodgereden. Ze komen ook minder snel weg op het gladde beton."

Dode zandhagedissen

Met hun Werkgroep Milieubeheer Groesbeek strijden Henny Brinkhof en Jo de Valk tegen de verbreding van het betonnen pad in een natuurgebied in Groesbeek. "Als het pad wordt verbreed, komt er 1,2 hectare beton bij in een hoogwaardig natuurgebied", zegt Brinkhof.

Hij telde afgelopen jaar 56 doodgereden zandhagedissen op het fietspad, terwijl dat er maar vijftien mogen zijn om de populatie goed in stand te houden. "Als het pad wordt verbreed, zullen er nog meer slachtoffers vallen." Mocht de gemeente besluiten om het pad toch te verbreden, dan stappen ze naar de rechter.

Illegaal beton

Er wordt niet altijd goed onderzocht of het beton wel in een natuurgebied gestort mag worden. Op verschillende plekken is een betonnen fietspad neergelegd, zonder dat daar eerst een vergunning voor is aangevraagd. Begin dit jaar gebeurde dat in het Drentse Anloo, vertelt hoogleraar landschapsgeschiedenis Theo Spek aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Hij doet al 30 jaar onderzoek naar het landschap in Nationaal Park Aa en Hunze: het is niet alleen een beschermd natuurgebied, maar ook een archeologisch reservaat, waar onder andere grafheuvels en hunebedden te vinden zijn. Des te schokkender vond hij het dat daar van de ene op de andere dag het schelpenpad was veranderd in een betonnen fietspad van 2 meter breed. "In een dag is er een kilometers lange strook beton in een heel kwetsbaar gebied gelegd. Het is een beetje alsof je een sticker op de Nachtwacht plakt."

Hunebedden en grafheuvels

Het betonnen fietspad in Anloo loopt recht langs de hunebedden en grafheuvels, vertelt Spek. Daarom is het nog maar de vraag of het überhaupt mag blijven liggen: de Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE) kan beslissen dat de gemeente het pad weer weg moet halen. Maar die kans is klein, volgens de RCE kost het minstens een ton om het beton weer weg te halen, en er is een grote kans dat het weghalen nog grotere archeologische schade veroorzaakt.

"Beton is goedkoop en onderhoudsvrij. Als het er eenmaal ligt, kan het 40 jaar blijven liggen", zegt ecoloog Patrick Jansen. "Er wordt gezegd dat schelpenpaden ook slecht zijn voor de natuur, omdat de schelpen van de zeebodem gehaald moeten worden, maar er wordt niet genoeg naar alternatieven gekeken. De automatische keuze voor beton dwarsboomt de ontwikkeling van goede alternatieven."

'Met een scootmobiel kom je het schelpenpad niet op'

Boswachter Erik Bloeming van Staatsbosbeheer volgt de discussie met interesse. Al jaren is hij natuurparkranger in het Drentse Bargerveen. Hoewel hij met succes streed tegen de aanleg van een breed betonnen fietspad door een stiltegebied ziet Bloeming toch vooral de voordelen ervan: "Betonnen fietspaden zijn veiliger, duurzamer en ze maken natuurgebieden bereikbaar voor minder validen. Want met een scootmobiel kom je een schelpenpad niet over. Ik zie nu veel meer mensen van de natuur genieten en dat is een gezonde ontwikkeling."

Ook constateert Bloeming tot zijn opluchting dat de natuur zich rondom het beton snel herstelt. "Na een paar jaar zijn de bermen weer begroeid en bloeit er weer van alles. Het beton valt op sommige plekken dan al nauwelijks meer op."

CROW-normen

Gemeenten laten zich bij de keuze voor brede betonnen fietspaden leiden door normen van het CROW, kenniscentrum voor infrastructuur.

"Deze normen zijn slechts een advies, bedoeld voor de bebouwde kom. Niet voor kwetsbare natuurgebieden", zegt Jansen. "In natuurgebieden zou je eigenlijk alleen dingen mogen doen die aantoonbaar goed zijn voor de natuur."