Van plaklawines tot poedersneeuw: dit moet je weten over lawines in wintersportgebieden

De afgelopen weken kwamen meerdere wintersporters om door lawines. 'Je hoort er steeds vaker over, maar betekent dat ook dat er meer lawines zijn?' vroegen jullie voor EenVandaag Vraagt.

Uitleg krijg je van Rolf Westerhof van het Snow Safety Center, een kenniscentrum op het gebied van lawines en Walter Immerzeel, hoogleraar gebergtehydrologie aan de Universiteit Utrecht.

Rond de 100 doden per jaar

Hoewel het lijkt alsof er meer doden vallen door lawines, is dat niet het geval. "Het aantal blijft over de jaren redelijk stabiel", zegt Westerhof. "Wat we wel zien, is dat lawines soms in een korte tijd vaak voorkomen." Alleen al vorige week vielen er 10 slachtoffers in één Franse deelstaat. En in Zwitserland kwamen nog 2 Nederlanders om het leven.

Dit soort pieken komen vaker voor in bepaalde periodes van de winter. "Soms leiden zowel verse sneeuwval als abrupte temperatuurstijgingen in korte tijd tot meerdere lawines achter elkaar. Dan lijkt het ineens heel ernstig, maar over de lange termijn zien we geen duidelijke toename. Het aantal dodelijke slachtoffers blijft in de Alpen altijd rond de 100 per jaar."

Off-piste skiën en lawinegevaar

Veel wintersporters gaan buiten de piste, soms zonder de risico's goed in te schatten. Volgens Westerhof veroorzaken wintersporters zelf bijna alle lawines waarbij zij betrokken raken.

Vaak onderschatten mensen het gevaar. "Je zou zeggen 'gebruik je gezonde verstand', maar Nederlanders hebben geen gezond verstand van lawines. Simpelweg omdat we geen bergen hebben." Wintersporters overschatten hun ervaring en denken dat het risico laag is als ze al jaren in hetzelfde gebied komen. "Maar als de omstandigheden veranderen, kan het ineens wel misgaan."

Lawines die wintersporters zelf veroorzaken

Het type lawine dat off-piste wintersporters zelf veroorzaken heet de 'plaklawine'. Dit type ontstaat wanneer een zwakke laag in het sneeuwdek bezwijkt onder druk, bijvoorbeeld door een skiër of snowboarder die eroverheen gaat, legt Westerhof uit.

Deze zwakke lagen ontstaan als verschillende sneeuwlagen niet goed aan elkaar plakken, bijvoorbeeld door wind, temperatuurverschillen. "Van buitenaf kun je die zwakke lagen niet zien, maar ze kunnen ervoor zorgen dat een hele laag sneeuw in één keer naar beneden schuift", zegt Westerhof. "Hoe steiler de helling, hoe groter het gevaar." Ongevallen met plaklawines komen het vaakst voor op hellingen tussen 35 en 45 graden.

Bekijk ook

• 

  Laaggelegen wintersportgebieden in Alpen steeds vaker zonder sneeuw: 'Wintersporters moeten er maar aan wennen'

  • 07-12-2022

Verschillende soorten lawines

Niet alle lawines worden veroorzaakt door wintersporters. Volgens Walter Immerzeel ontstaan poederlawines na hevige sneeuwval en als het heel koud is. Deze lawines kunnen hoge snelheden bereiken en metershoge sneeuwwolken veroorzaken, maar zijn weer minder massief dan plaklawines.

Een derde soort is de nattesneeuwlawine, die vaker voorkomt in het voorjaar. "Die ontstaat door smeltende sneeuw en regen die het sneeuwdek instabiel maken", zegt Immerzeel. "Deze lawines bewegen langzaam, maar kunnen door hun gewicht de infrastructuur en bergdorpen beschadigen."

Niet alleen gevaar voor wintersporters

De sneeuwlawines zijn gevaarlijk voor bergdorpen en wegen. "Deze lawines bewegen langzaam, maar kunnen door hun gewicht de infrastructuur beschadigen", zegt Immerzeel.

Naast skiërs en snowboarders trekken steeds meer sneeuwschoenwandelaars de bergen in. Deze groep is zich minder bewust van de risico's op lawines, volgens Westerhof. "Ze denken: 'Ik loop alleen maar, dus ik kan niks losmaken. Maar dat kan dus wel. En omdat ze langzamer bewegen, hebben ze minder kans om op tijd weg te komen als er iets misgaat."

Klimaatverandering beïnvloedt lawines

Niet alleen wintersporters onderschatten de risico's, ook de bergen zelf veranderen. Door klimaatverandering verandert de sneeuwval in de bergen. Door stijgende temperaturen valt er in lagergelegen gebieden nu al minder sneeuw en vaker regen. "Daardoor krijg je minder droge-sneeuwlawines, omdat er simpelweg minder sneeuw ligt", zegt Immerzeel.

Toch betekent het niet dat lawines hierdoor verdwijnen. "Het weer wordt extremer, waardoor je korte periodes kunt krijgen met veel sneeuwval", zegt Immerzeel. Dit kan in sommige winters juist voor meer lawinegevaar zorgen. Op de lange termijn schuift de sneeuwgrens omhoog, waardoor lawines op grotere hoogtes vaker zullen voorkomen, maar het totale aantal lawines kan afnemen.

Bekijk ook

• 

  Door klimaatverandering wordt bergsport gevaarlijker en vooral onervaren klimmers lopen risico: 'Mont Blanc is geen rondje Veluwe'

  • 08-09-2022

Hoe lawines worden bestreden

In veel skigebieden worden lawines actief bestreden om het risico te verkleinen. Een van de meest gebruikte methoden is preventieve ontploffingen. "Explosieven worden gebruikt om hellingen boven pistes veilig te maken en het risico te verkleinen", zegt Westerhof. Zo proberen pistediensten te voorkomen dat lawines onverwachts loskomen en skigebieden bedreigen.

Ook worden er lawinehekken en barrières geplaatst op gevaarlijke hellingen. In Zwitserland en Oostenrijk beschermen deze constructies dorpen en infrastructuur. Daarnaast maken lawinediensten gebruik van nauwkeurige weersvoorspellingen en sneeuwmetingen om risicogebieden in kaart te brengen. "Mensen kunnen via apps en borden op de piste zien wat het lawineniveau is, maar het blijft belangrijk om zelf goed op te letten", waarschuwt Westerhof.

Smeltende gletsjer: nieuw risico

Naast sneeuwval en lawines spelen ook smeltende gletsjers een rol in veranderende berglandschappen. "Gletsjers houden de berg bij elkaar. Als ze smelten, komen rotsen los, wat lawines kan triggeren", zegt Immerzeel.

Een extreem voorbeeld was de Marmolada-gletsjer in Italië in 2022, waar een groot stuk ijs afbrak, wat een lawine veroorzaakte. Zulke gebeurtenissen kunnen in de toekomst vaker voorkomen. "Door opwarming van de aarde trekken gletsjers zich steeds verder terug, wat de stabiliteit van bergwanden aantast", legt Immerzeel uit.

De impact van lawines in de zomer

Lawines hebben niet alleen invloed in de winter, maar veranderen ook het landschap in de zomer. "Een grote lawine kan complete bossen wegvagen en wandelpaden verwoesten", zegt Immerzeel. Dit gebeurt vooral bij lawines die veel sneeuw, rotsen en bomen meenemen en diepe sporen achterlaten op de berghellingen.

Als de sneeuw smelt, blijven er kale en beschadigde hellingen over. Hierdoor kunnen berghellingen instabiel worden en is er een grotere kans op aardverschuivingen. "Dit kan ervoor zorgen dat bepaalde gebieden langere tijd onbegaanbaar worden."