Nederland moet duurzaam, dus hoe komen we van het gas af? Door warmtenetten. Dat kost tijd en geld, maar ondertussen moeten burgers nu al betalen voor niet-duurzame warmtenetten. "Ze worden gewoon aangesloten, of ze het willen of niet."
Warmtenetgebruikers betalen veel voor hun verbruik, dat komt omdat de prijs is gekoppeld aan de inmiddels dure gasprijs. Bij een warmtenet wordt via een centrale bron warm water naar huizen vervoerd om het huis te verwarmen en te douchen. Vaak is de energie waarmee de warmte wordt opgewekt nog niet schoon. Bovendien, zegt energietransitie expert bij TNO Annelies Huygen, "heb je als bewoner op dit moment niets te kiezen."
Geen concurrentie
Huygen is kritisch. "Warmte kan een goed en duurzaam alternatief zijn voor gas, maar het moet wel aantrekkelijk zijn voor gebruikers. Het is daarvoor belangrijk dat bewoners kunnen kiezen." Voor sommigen valt er weinig te kiezen om wel of niet op het warmtenet te gaan. "Ze worden gewoon aangesloten, of ze het willen of niet. Nieuwe wet- en regelgeving moet zorgen voor meer concurrentie en transparantie. Net als in het het buitenland."
Volgens Huygen komt het gebrek aan transparantie en concurrentie op de energiemarkt omdat we van oudsher hier aardgas hebben gehad. "De energiemarkt is eind jaren 90 geprivatiseerd en er is weinig over warmte als energiebron nagedacht."
Waarom warmtenetten?
Het plan: we moeten af van het aardgas en dus moet de gasketel weg. Een warmtenet is een goede oplossing. Via een centrale bron wordt warm water naar huizen vervoerd. Dat water kun je gebruiken om je huis te verwarmen en bijvoorbeeld warm te douchen. Tot nu toe is 5 procent van de huizen in Nederland aangesloten op het warmtenet, waar de warmte voor meerdere huizen centraal wordt aangevoerd. Het is uiteindelijk de bedoeling dat deze warmtenetten meer uit duurzame, bij voorkeur, decentrale bronnen komen zoals restwarmte uit afvalwater, oppervlaktewater, datacenters en supermarkten of uit een warmtebron in de grond. In de praktijk maken warmtenetten nu nog gebruik van restwarmte uit grote fabrieken, aardgas of van vuilverbranding. Maar denk ook aan biomassa, de verbranding van houtsnippers en andere niet-duurzame brandstoffen.
Toekomst vol innovaties
Warmtenetten moeten hun energie ergens uit halen. Warmtenetten maken nu nog gebruik van vervuilende, zogenaamde 'grijze energie', maar Huygen denkt dat het beter kan. "We zitten enorm te haasten met de energietransitie, er komen veel innovaties aan. Maar er zal subsidie bij moeten in het begin voor isolatie én ontwikkeling van innovatieve warmtenetten."
Om de transitie goed te laten verlopen zouden we naar het buitenland kunnen kijken. "Over de grens wordt energie namelijk lokaal geregeld", zegt Huygen. "Dat gebeurt in Nederland niet." Hier hebben we te maken met een beperkt aantal grote spelers die voortkomen uit de vroegere nutsbedrijven.
Nieuwe wijk, nieuwe start
Door de privatisering en schaalvergroting is de kennis over warmte bij de gemeentes verdwenen. Daarmee zijn de bekende leveranciers van energie een logische partner geworden, waar in het buitenland veel meer energiebedrijven actief zijn.
Wel liggen er wat Huygen betreft kansen bij nieuwe wijken. "Daar kunnen we nog fris beginnen, zodat ook hier meer warmtebedrijven actief kunnen worden. In het buitenland zijn veel meer mogelijkheden om te kiezen tussen verschillende aanbieders van warmte. In Denemarken doen de burgers het vaak zelf. Daardoor heb je er nu zo'n 350 burgercollectieven.
Energiekosten groot zwart gat
In Nederland is niet geregeld dat warmtebedrijven hun kosten bekend moeten maken volgens een vaste methode. "Niemand weet nu hoeveel warmte kost. Het moet transparanter", zegt Huygen.
Ook lopen we volgens Huygen heel erg achter op het gebied van regelgeving, concurrentie en transparantie. "Veel contracten tussen gemeenten en warmtebedrijven zijn geheim. De overheid heeft een maximumtarief vastgesteld waaraan de bedrijven zich moeten houden, maar de grondslag voor dat tarief weten we eigenlijk niet goed. Transparantie en concurrentie kunnen daar meer helderheid geven."
Energiebedrijven willen ook duurzaam
"We kennen de klachten over intransparantie van rekeningen", zegt de woordvoerder van de branchevereniging van energiebedrijven Energie Nederland. "We zijn ook voorstander van een transparante energienota." De woordvoerder zegt ook dat energiebedrijven er "hard mee bezig duurzaam te worden. Maar zolang duurzame bronnen nog weinig beschikbaar zijn is het wel slim om restwarmte in te zetten voor verwarming van huizen."
"Onze energiebedrijven hebben zich gebonden aan volledige verduurzaming in 2040. Wij zijn er voorstander van om vanaf nu mensen bij nieuwe warmtenetten een keuze te bieden." De woordvoerder zegt alles in te zetten om de ambitie van het kabinet - om in 2030 750.000 bestaande woningen aan het warmtenet te krijgen - te bereiken en gemeentes hierin te ondersteunen. "En om warmte voor iedereen haalbaar en betaalbaar te maken."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.