Wat is de invloed van stakingen op inflatie? En 4 andere vragen over staken in Nederland beantwoord

Lege schappen in de Albert Heijn, niet rijdende bussen en bergen vuilnis op straat: de afgelopen maanden is er flink gestaakt in verschillende sectoren. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie daarover willen weten.

Afgelopen jaar werd er 33 keer gestaakt. De laatste keer dat er zoveel stakingen waren, was ruim 30 jaar geleden, namelijk in 1988. Dat blijkt uit recente cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Volgens hoogleraar arbeidsrelaties Agnes Akkerman heeft dit hoge aantal stakingen met twee dingen te maken.

Niet genoeg betaald

"Ten eerste zijn er veel mensen gaan staken door de inflatie. Doordat de prijzen hoger worden en hun salaris hetzelfde blijft, stellen werknemers nu vaker hogere looneisen. Als de werkgever die niet geeft, laten werknemers hun tanden zien," zegt Akkerman. Maar ook heeft het ermee te maken dat mensen niet genoeg betaald krijgen voor het werk dat ze leveren.

"Kijk bijvoorbeeld eens naar wat wij als land allemaal produceren. Nu is het zo dat het deel van de winsten in mindere mate naar de mensen gaan die het werk doen. Het geld gaat voornamelijk naar de aandeelhouders en de bedrijven." Ook dat zorgt voor ongenoegen onder de werknemers en vakbonden.

1. Mag de overheid ingrijpen bij stakingen?

Alleen een rechter kan een staking verbieden, legt Akkerman uit. "Een werkgever kan bijvoorbeeld naar een kantonrechter gaan. Die bekijkt dan of er goede redenen zijn om een staking te verbieden. Zo'n rechter kan dan zeggen: 'Dit heeft zulke grote consequenties voor de veiligheid, dat we de staking verbieden'. Dan kan een vakbond niet gaan staken."

Vaak wordt de datum van de staking dan aangepast, of wordt in andere delen van het bedrijf gestaakt. "Naar mijn weten is er nog nooit een staking voortgezet nadat de rechter heeft geoordeeld dat het niet door mag gaan. Ik vermoed dat dat de vakbond heel veel geld zou gaan kosten."

2. Wat is de invloed van de stakingen op inflatie?

"De stakingen hebben niet zozeer een directe invloed. De afspraken over loonsverhoging zouden dan eerder invloed kunnen hebben op de inflatie. Dat zit zo: als de lonen veel stijgen, zal een werkgever de extra kosten terug willen halen door de prijzen van zijn producten te verhogen."

Akkerman geeft een voorbeeld. "Stel, een supermarkt kiest ervoor om zijn werknemers 20 procent meer loon te geven. Dat lijkt misschien veel, maar die supermarkt kan besluiten vervolgens ook om die gestegen loonkosten door te rekenen aan hun klanten. Dat doen ze door de prijs van hun producten te verhogen. Dus als jij als supermarktmedewerker meer salaris krijgt, maar de boodschappen zijn ineens ook een stuk duurder, ga je er in feite niks op vooruit."

3. In hoeverre hebben stakingen een domino-effect?

Zien staken doet staken, zegt Akkerman. "Wij noemen dat ook wel besmettelijkheid, alsof het een soort virus is. De belangrijkste reden om te gaan staken is de beslissing of staken succesvol gaat zijn."

Maar dat is best lastig om in te schatten van tevoren, weet Akkerman. "Je kan niet even in het kasboekje van je werkgever kijken of hij zich de loonsverhogingen kan veroorloven. Dus wat doe je? Je kijkt wat er gebeurt om je heen. Zijn die stakingen succesvol? Dan is dit dus misschien hét moment om ook te staken."

Akkerman denkt dat stakingen zeker een gunstig effect kunnen hebben op een cao. "Als je als werkgever ziet dat er in de fabriek naast je wordt gestaakt, wil je natuurlijk voorkomen dat hetzelfde bij jou gebeurt. Dat zou ervoor kunnen zorgen dat een werkgever sneller een loonsverhoging geeft wanneer daar om wordt gevraagd."

4. Is stakingsrecht onbeperkt?

"Het stakingsrecht kan enigszins worden beperkt. De kantonrechter kan bijvoorbeeld ingrijpen bij een dreigende staking. In sommige landen zijn bepaalde beroepen ook uitgesloten van staken, zoals politie of militairen. Maar in Nederland mag de politie weer wel staken."

Ook vakbonden en werkgevers kunnen samen beslissen of er een beperking wordt gelegd op het staken, legt Akkerman uit. "In sommige cao's is een staking clausule opgenomen. Dat betekent dat, zolang de cao nog loopt, er niet gestaakt mag worden. Met andere woorden: deze partijen spreken met elkaar af dat ze in de tussentijd niet moeilijk gaan doen."

5. Krijg je 100 procent doorbetaald als je gaat staken?

"Nee, je krijgt niet doorbetaald. Omdat je niet werkt mag je werkgever je loon, premies en vakantiegeld inhouden. Uitzondering is wanneer je lid bent van een vakbond. Als dat het geval is krijg je vaak een soort stakingsuitkering. Maar die is niet gelijk aan je salaris, dus je gaat er waarschijnlijk wel iets op achteruit."

"Soms komt het na een staking ook voor dat een werkgever ervoor kiest om het salaris op terugwerkende kracht door te betalen aan de werknemer." Dit wordt gedaan om een goede relatie tussen werkgever en werknemers te behouden, legt Akkerman uit.