Waarom produceren we onze medicijnen niet zelf? Jullie vragen over de medicijntekorten beantwoord

Er zijn steeds meer zorgen over de toenemende medicijntekorten. In het kader van EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie willen weten over de schaarste aan sommige geneesmiddelen en de gevolgen daarvan voor patiënten die de middelen nodig hebben.

We legden de 8 meest gestelde vragen over de medicijntekorten voor aan Marcel Bouvy, hoogleraar Farmaceutische Patiëntenzorg aan de Universiteit Utrecht.

1. Hoe kunnen er medicijntekorten ontstaan?

"Daar zijn vele oorzaken voor. Het komt voornamelijk doordat de geneesmiddelenproductie over de hele wereld verspreid is, maar het gebeurt met name in India en China. Een geneesmiddel bestaat uit werkzame stoffen, maar ook uit allerlei hulpstoffen. Die worden op verschillende plaatsen gemaakt en moeten uiteindelijk worden samengevoegd tot een geneesmiddel. Daarnaast zijn er ook nog verpakkingen nodig en wordt alles vaak per boot vervoerd. Een tekort in de keten zorgt ervoor dat het helemaal vast kan lopen."

"Daar komt bij dat overheden en verzekeraars de kosten al jaren proberen te drukken. In reactie daarop gaan de fabrikanten bijvoorbeeld hun productie optimaliseren door die op één plaats samen te brengen. Omdat er zulke hoge kwaliteitseisen zijn kan het dan snel misgaan wanneer er nog maar één fabriek is en daar bijvoorbeeld een partij werkzame stof of verpakkingsmateriaal wordt afgekeurd."

2. Als een medicijn niet meer geleverd kan worden, wordt er dan voor vervanging gezorgd?

"Er zijn vaak allerlei mogelijkheden. Zo kunnen er meerdere leveranciers van hetzelfde middel zijn, maar er kunnen ook alternatieve middelen zijn die hetzelfde effect hebben. Al kunnen die alternatieven wel flink duurder zijn. Vaak kan er dus wel een oplossing gevonden worden, maar dat kost zorgverleners wel veel tijd. Maar er zijn ook patiënten voor wie niet de meest optimale oplossing gevonden wordt."

3. Wat is de rol van zorgverzekeraars, komen de medicijntekorten omdat ze te weinig (willen) betalen?

"Zoals eerder gezegd, komen de tekorten daar inderdaad deels door. Het beleid van de verzekeraars maakt het wereldwijde probleem soms nog wat groter voor Nederland, omdat leveranciers bij tekorten soms liever aan de ons omringende landen leveren. Dat komt bijvoorbeeld ook doordat de Nederlandse afzetmarkt kleiner is dan die van landen als Duitsland, Engeland, Frankrijk en Italië."

4. Waarom mogen niet-geopende medicijnverpakkingen niet ingeleverd worden zodat ze aan een ander gegeven kunnen worden?

"Geneesmiddelen moeten op een bepaalde manier bewaard worden. Dat kan niet gewaarborgd worden wanneer ze bij iemand thuis zijn geweest. Volgens richtlijnen zoals die van de Inspectie Gezondheidszorg moeten ze dan vernietigd worden."

"Over die vernietiging vindt momenteel wel discussie plaats. Een apotheker zou samen met de patiënt best kunnen beoordelen of een geneesmiddel goed is bewaard. De meerderheid van de patiënten willen dan ook best geneesmiddelen gebruiken die al bij iemand anders thuis zijn geweest. Maar voorlopig mag dat dus niet."

5. Waarom zijn er in het verleden geen (of te kleine) buffervoorraden aangelegd?

"Veel geneesmiddelen zijn zo goedkoop geworden dat grote voorraden verlieslijdend zijn voor fabrikanten. Het is dus ook de vraag of een verplichting tot een grotere voorraad gaat helpen. Sommige fabrikanten zullen hun producten dan mogelijk helemaal uit de handel halen omdat zij grote boetes kunnen krijgen wanneer zij geen voorraad hebben."

6. Waarom produceert Nederland zelf niet de meest gebruikte medicijnen?

"Dat zou totaal onmogelijk zijn. Daarvoor zijn er te veel verschillende geneesmiddelen. Het zou bovendien zeer inefficiënt zijn. Je kan je wel voorstellen dat we gezamenlijk in Europa meer gaan produceren, waarbij bij wijze van spreken middelen A, B en C in Nederland worden gemaakt en middelen D, E, F in België."

7. Zijn we te afhankelijk (geworden) van fabricerende landen buiten Europa, zoals China en India?

"We zijn redelijk afhankelijk inderdaad. Als de wereldhandel en -markten goed functioneren is dat wellicht geen probleem en hebben we daardoor lage prijzen. Maar in tijden van crisis kan dit wel een probleem zijn. Verder zouden we wellicht ook naar andere aspecten moeten kijken. De kwaliteit van producten is eigenlijk altijd goed, maar de arbeidsvoorwaarden en milieuwetgeving zijn wel anders buiten Europa, waardoor men daar goedkoper kan produceren."

"Je ziet overigens dat dat soort zaken in China ook al strenger worden, dus op termijn zullen de prijzen daar ook stijgen. Dan kunnen we de productie verplaatsen naar bijvoorbeeld Zuidoost-Azië of Afrika, maar wellicht is het beter om de productie dan gewoon terug te halen naar Europa."

8. Moet de overheid niet zelf meer medicijnen gaan ontwikkelen, in plaats van commerciële partijen?

"Daar is de overheid helemaal niet voor toegerust, het wordt ook niet gezien als taak van de overheid. De overheid kan wel de randvoorwaarden stellen voor een duurzame geneesmiddelenvoorziening."