Waarom klassieke middenpartijen met nieuwe gezichten verkiezingen ingaan, terwijl oppositie vasthoudt aan dezelfde lijsttrekkers

Waar de klassieke middenpartijen VVD, D66, GL/PvdA en CDA voor een nieuw boegbeeld gaan, kiezen partijen op de flanken juist voor een 'oude' lijsttrekker. Opvallend? Nee, het is vooral logisch, zegt politiek commentator Joost Vullings.

Rob Jetten (D66), Dilan Yeşilgöz (VVD), Henri Bontenbal (CDA) en Frans Timmermans (GL/PvdA). Wie naar de voorgedragen lijsttrekkers kijkt van de klassieke middenpartijen valt op: ze zijn voor het eerst boegbeeld voor hun partij. De meeste andere partijen kiezen juist voor dezelfde nummer één. "Oppositiepartijen hebben vaak langer dezelfde leider", zegt Vullings.

Vergelijkbaar met 20 jaar geleden

De huidige politieke situatie, met veel nieuwe leiders bij de klassieke partijen, doet denken aan precies 20 jaar geleden. In 2003 waren er Tweede Kamerverkiezingen nadat het kabinet-Balkenende I al na slechts 87 dagen was gevallen. Ook het tijdperk-Pim Fortuyn leidde tot een generatiewissel in de politiek, met onder meer het vertrek van Ad Melkert (PvdA), Hans Dijkstal (VVD) en Paul Rosenmöller (GroenLinks).

Die verkiezingen bewezen dat een leiderschapswissel niet per se nadelig hoeft uit te pakken. "De PvdA maakte destijds onder leiding van Wouter Bos een comeback", herinnert de politiek commentator zich nog goed.

Wissel geen garantie op succes

"PvdA-leider Ad Melkert was de gebeten hond na de verkiezingen in 2002, waarbij de partij verloor. De nieuwe lijsttrekker Wouter Bos werd als fris en nieuw ervaren. De partij haalde daardoor gelijk weer veel zetels tijdens de verkiezingen een jaar later", gaat hij verder.

Maar een wissel is geen garantie op succes, zegt Vullings erbij. "Kijk maar hoe vaak de PvdA en het CDA de afgelopen jaren van lijsttrekker zijn gewisseld. Dat was niet altijd met evenveel succes."

'Samenloop van omstandigheden'

Volgens hem is er geen achterliggende reden dat de vier middenpartijen voor de aankomende Tweede Kamerverkiezingen voor een persoon kiezen die nog niet eerder lijsttrekker van de partij is geweest. "Het vooral een samenloop van omstandigheden."

"Voor deze generatie was het: of ze wilden zelf niet meer, of de steun in eigen kring nam af." Hij noemt de keuzes voor de nieuwe lijsttrekkers voor de hand liggend: "Die hebben bewezen dat ze wat kunnen in de politiek."

'Lijsttrekkerschap is echt anders'

Al is lijsttrekker zijn wel echt iets anders dan een ministerspost vullen of in de Tweede Kamer debatteren, benadrukt hij. "Het feit dat je onder een vergrootglas ligt, dat je de verantwoordelijkheid voor de partij draagt, dat je verkiezingstoespraken en -debatten moet voeren: het zijn allemaal onderdelen van het vak die de een meer liggen dan de ander."

"Dan helpt het dat je die ervaring al hebt", wijst hij op de lijsttrekkers van de flankpartijen, zoals Geert WIlders (PVV), Esther Ouwehand (PvdD), Lillian Marijnissen (SP) en Thierry Baudet (FVD). Zij weten wat het is om lijsttrekker voor hun partij te zijn omdat ze dat bij eerdere verkiezingen ook waren.

Makkelijker voor oppositie?

Dat deze partijen voor dezelfde leider kiezen, is volgens Vullings niet verwonderlijk: "Zij zijn minder afgerekend door kiezers op hun leiderschap, omdat ze niet meeregeerden. Daardoor droegen ze geen regeringsverantwoordelijkheid en hoefden ze geen concessies te doen."

"Als je regeert, sluit je compromissen. Dan loop je het risico dat je daarop wordt afgerekend door de partij en de achterban", vult hij aan. "Daarom is de houdbaarheidsdatum van lijsttrekkers van oppositiepartijen vaak langer dan van coalitiepartijen."

Yeşilgöz en Bontenbal

De politiek commentator denkt dat vooral Yeşilgöz en Bontenbal het lastig kunnen krijgen in hun nieuwe rol. "De VVD heeft de afgelopen jaren geprofiteerd van de 'premiersbonus'. De positie van Yeşilgöz is niet te benijden. Ook al is zij een bekende politica, veel kiezers moeten haar nog leren kennen. Nu moet zij Rutte opvolgen, die lange tijd premier is geweest. Dat maakt het extra lastig. Veel mensen wisten wat ze van Rutte konden verwachten."

Maar zwaarste uitdaging is volgens hem voor Bontenbal, die vandaag officieel door het CDA naar voren is geschoven. "Zijn partij moet een concurrentiestrijd voeren met een partij die qua partijpunten erg dichtbij ligt: de BBB. Bovendien moet hij hard werken aan zijn naamsbekendheid, want van de nieuwe lijsttrekkers is hij verreweg de meest onbekende."

'Hij moet aan de slag'

Daarom denkt Vullings dat vooral Bontenbal de komende tijd al veel in de publiciteit zal treden, ook al is politiek Den Haag de komende weken nog met reces. "Die moet aan de slag. Maar verder denk ik niet dat je al veel merkt van de verkiezingstijd bij de lijsttrekkers."

"Veel mensen zijn nog op vakantie en het duurt nog wel een paar maanden voordat de verkiezingen beginnen. Dus vol gas geven heeft nog geen zin." De Tweede Kamer keert dinsdag 5 september terug van reces. Daarna volgt eerst nog Prinsjesdag (19 september), de verkiezingen zijn 'pas' op woensdag 22 november.