Waarom een coalitie van VVD, D66, CDA, GroenLinks en PvdA voor nu de enige optie lijkt in de formatie

Het gaat moeizaam met de formatie. De enige optie waarvan niemand heeft gezegd: die ga ik koste wat kost tegenhouden is een kabinet van VVD, D66, CDA, PvdA en GroenLinks, ziet politiek commentator Joost Vullings. "Er zijn wel blokkades, maar geen veto's."

Inmiddels is de formatie al weer 3 volle weken aan de gang. Een ideaal kabinet lijkt voor geen enkele partij mogelijk, dus lijkt een verstandshuwelijk tussen de vijf bovengenoemde partijen de enige optie. "Op dit moment", zegt politiek commentator Joost Vullings er met nadruk bij, want in het hele formatieproces kunnen verhoudingen altijd veranderen. Maar het zijn wel de partijen die met elkaar om de tafel zullen moeten, want alle andere opties zijn vooralsnog onbespreekbaar. Een overzicht van knelpunten, hobbels en mogelijkheden.

Koersen af op een formatie met vijf partijen?

"Wat CDA en VVD willen is voortzetting van de huidige coalitie, maar dat zit er op dit moment niet in. Om twee redenen: D66 wil niet meer met de ChristenUnie en de ChristenUnie zegt zelf niet te willen onderhandelen. Dan heb je die optie afgeschreven. Dat vinden VVD en CDA jammer, al snappen ze dat ze naar links moeten kijken, naar twee partijen die aan elkaar gekoppeld zitten. En dat vinden zij er een teveel. Het is niet nodig voor een meerderheid in de Tweede Kamer en ook inhoudelijk zien ze het niet zitten."

"We zitten nu in de fase waarin het CDA kijkt of ze de PvdA en GroenLinks van elkaar los kunnen wrikken. Maar dat is niet mogelijk, op dit moment is het uitgesloten dat ze elkaar loslaten, want dan word je snoeihard uitgelachen door iedereen. Dat is in deze fase van de strijd volkomen uitgesloten."

"Ze willen dus zonder Jesse Klaver van GL onderhandelen, maar met Lilianne Ploumen de PvdA. Maar het is op dit moment echt ondenkbaar dat GroenLinks en de PvdA elkaar op korte termijn loslaten. Dan lijkt er op dit moment eigenlijk maar een optie te zijn: dat is formeren met VVD, CDA, D66, PvdA en GroenLinks. Er liggen wel blokkades, maar er zijn geen veto's. Dat ze zeggen dat het niet voor de hand ligt, is een blokkade, maar dat is wat anders dan een veto. Je kunt het ook kantelen."

Welke andere werkbare opties zijn er?

"De enige optie die op dit moment in ieder geval lijkt te kunnen, is de optie met vijf partijen. Alleen is dat een optie die voor vier van die vijf partijen ingewikkeld ligt. Laten we wel wezen, voor de PvdA en GL is onderhandelen met Rutte ook geen pretje. Als deze coalitie gaat onderhandelen, dan krijgt je onrustige GroenLinks-leden, onrustige VVD'ers, onrustige PvdA'ers en onrustige CDA'ers. Dit om aan te geven dat dit een coalitie is die voor alle partijen, behalve D66, gewoon ingewikkeld ligt en ongemakkelijk is."

"Aan de andere kant is het de enige optie waarvan niemand heeft gezegd: 'Dat ga ik koste wat het kost tegenhouden'. Dat gegeven maakt het logisch dat die partijen met elkaar gaan praten. Maar omdat het zo gevoelig ligt bij die achterban, kan je daar niet te makkelijk 'ja' op zeggen."

Welk spel kunnen we verwachten?

"Wat je nu ziet: CDA en VVD moeten een poging wagen om GroenLinks en PvdA uit elkaar te jagen. Als je dat niet doet, zegt je achterban: 'Hallo, je laat je als makke schapen naar de slachtbank leiden'. Je moet ook je achterban meenemen."

"Maar dit is het beeld van dit moment, dat kan alleen gaan veranderen als links elkaar gaat loslaten of als de ChristenUnie ineens weer Rutte omarmt. Maar dat gaan ze niet doen. Het ligt nu voor de hand dat dit setje van vijf partijen met elkaar gaat onderhandelen. Dat kan lukken, maar als het niet lukt, krijg je een andere situatie. Dan is het speelveld weer anders. Voor hetzelfde geld hebben PvdA en GroenLinks dan ruzie gekregen en is toch een kabinet met één van de linkse partijen mogelijk. Of de ChristenUnie denkt bij zichzelf: we gaan toch weer meedoen."

Welke hobbels voorzie je op korte termijn?

"Je zit nu in het proces dat partijen moeten denken: het is niet ideaal, maar het moet. De eerste hobbel is dat partijen zeggen: 'Vooruit, we gaan met elkaar praten en echt onderhandelen over het regeerakkoord'. Als je gaat onderhandelen is de hobbel de inhoud. En dat is in combinatie met links altijd klimaat, migratie en belastingen. Dat is dan de volgende hobbel waarop het nog kan klappen."

"Uiteindelijk is de grootste hobbel die iedereen moet nemen de uitleg aan de achterban. GroenLinks en PvdA hebben heel wat uit te leggen als ze met Rutte gaan regeren. Maar ook CDA en VVD hebben iets aan hun achterban uit te leggen als ze met PvdA en GroenLinks gaan regeren."

"En dat is waar je naar zit te kijken, dat die partijen toch nog een poging doen de wedstrijd in hun voordeel te doen kantelen. Dat moet je ook laten zien aan je achterban. Dan moet je aanvaarden dat het niet ideaal is, maar het moet maar. En lukt dat dan niet, dan hebben we een nieuwe situatie en kijken we verder."