Waar is de linkse kiezer?

U heeft nog geen 'vermist’-posters zien hangen, maar in Den Haag is waarschijnlijk code rood al gegeven: de linkse kiezer is zoek. Of eigenlijk: ongeveer een miljoen linkse kiezers. 

De afgelopen twee jaar zijn maar liefst twintig zetels van de PvdA, de SP of GroenLinks als het ware verdampt. Kiezers vertrokken massaal bij de PvdA -die partij eindigt deze maand in de Stemming op een dieptepunt van 11 zetels. Maar als SP en GroenLinks niet profiteren, waar zijn die kiezers dan terecht gekomen?

Verlies PvdA

Sinds de verkiezingen in 2012 verloor de PvdA 27 zetels in onze peilingen. Van de 38 zetels die de partij behaalde tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in 2012 is nu nog geen kwart over. Feest bij de SP zou je denken. Hun traditionele concurrent staat fors in de min, en dat in tijden van economische crisis. Daar moeten zij toch van profiteren? Maar niets lijkt minder waar.

De SP staat op 21 zetels. De ploeg van Roemer boekt daarmee bij ons een virtuele winst van 'slechts' 6 zetels ten opzichte van de verkiezingen. En bovendien kregen ze die er al bij vóórdat de PvdA echt ging verliezen. GroenLinks dan? Die partij schommelt tussen de 4 en 5 zetels. Daar kunnen de zetels van de PvdA dus sowieso niet zitten.

Twee jaar lang vrijwel niets eraf dus, maar vooral niets erbij voor de SP en GroenLinks. En daarmee staan de linkse partijen gezamenlijk maar liefst 20 zetels in de min.

De partijen die de afgelopen jaren wél op winst in de peilingen staan, zijn de PVV (+11) en D66 (+12). Stappen PvdA-kiezers dan werkelijk massaal over naar Pechtold en Wilders?

Bruto en netto verschuivingen

Het werkelijke beeld ligt genuanceerder.

Met de peilmethode van De Stemming kunnen we kiezersgroepen door de tijd heen volgen en op die manier niet alleen bruto, maar ook de onderliggende netto-verschuivingen van kiezers zien. Bijvoorbeeld: dat de PvdA deze maand drie zetels verliest en vooral D66 wint, betekent dat niet dat er simpelweg drie zetels aan kiezers van de ene naar de andere partij overlopen. Er loopt een grotere groep weg bij de PvdA, maar tegelijk komen er van een andere kant kiezers bij. En de kiezers die bij de PvdA wegvloeien, hoeven ook niet per se naar D66 te gaan. Misschien ruilen de kiezers de PvdA wel in voor een derde partij, die op haar beurt weer kiezers verliest aan D66. Daar zie je niks van, het gebeurt wel. Zelfs bij een partij die in de peiling gelijk blijft, is bijna altijd beweging. De partij verliest kiezers, maar trekt tegelijkertijd ongeveer evenveel kiezers aan, zodat het totaal aantal zetels gelijk blijft. 

SP toch grootste electorale concurrent

Als we in het geval van de PvdA en de SP de netto-kiezersstromen bekijken die de afgelopen twee jaar hebben plaatsgevonden zien we iets bijzonders. Namelijk dat de uitstroom van 20 zetels bij 'links' niet geheel te wijten is aan PvdA-stemmers die overstappen naar een partij aan de andere kant van het politieke spectrum.

Een enkele kiezer die wegloopt bij de PvdA stapt direct over naar de PVV, de VVD of 50PLUS. Maar de grootste groepen weglopende PvdA-stemmers gaan naar de SP, en in mindere mate naar D66. Dat de SP niet kan profiteren van het verlies van de PvdA is dus niet helemaal waar; de partij van Roemer weet wel degelijk oud-PvdA-stemmers aan te trekken. Hoe kan het dan dat de SP toch niet stijgt in de peilingen, terwijl dat D66 wel lukt? Het verschil tussen die partijen is dat D66 in staat is om de nieuwe stemmers (voorlopig) vast te houden. Bij de SP daarentegen vindt tegelijk met de instroom van die PvdA-stemmers een uitstroom van kiezers aan de andere kant plaats. De SP verliest de afgelopen twee jaar structureel kiezers aan vooral de PVV en 50PLUS.

Roemer hoeft zich dus niet te buigen over manieren om PvdA-stemmers te trekken, hij moet in plaats daarvan bedenken hoe hij voorkomt dat groepen kiezers die eerst bij hem zaten, doortrekken naar 50PLUS en de PVV. Niet bij toeval twee partijen die (nog) feller en kritischer opstellen tegen het kabinetsbeleid: onderzoek onder ons EenVandaag Opiniepanel wijst erop dat kiezers die bij de SP wegtrekken dat doen omdat ze vinden dat de SP niet daadkrachtig genoeg optreedt tegen het kabinet en een te zwakke leider heeft.

De SP, en in mindere mate D66, fungeren dus als een soort 'brug' tussen links en rechts; het is vooral via deze partijen dat zetels die in 2012 nog aan de linkse partijen toebehoorden naar partijen aan de rechterkant van het politieke spectrum zijn weggevloeid.