Voetballers lijken zich vaker uit te spreken over misstanden: 'Mensenrechten gaan ook hen aan'

Het Nederlands elftal wil dat de nabestaanden van gastarbeiders die zijn omgekomen bij de bouw van voetbalstadions in Qatar een schadevergoeding krijgen. Ook zal de aanvoerder een OneLove-band dragen. Het lijkt op meer activisme in het voetbal.

Over ruim 4 weken barst het WK voetbal in Qatar los en voor het eerst in 8 jaar is Oranje ook weer van de partij. De vraag is alleen of er ook reden is voor een feestje: om het voetbaltoernooi is namelijk veel te doen, vooral over de mensenrechtensituatie in de oliestaat. De roep om een boycot klinkt, ook uit de voetbalwereld zelf.

6.500 doden in Qatar

"Het was pure slavernij met uiteindelijk duizenden doden." Ruud Bosgraaf van Amnesty International windt er geen doekjes om. "Het steenrijke Qatar haalde arme mensen uit landen als Bangladesh en Nepal om de stadions van het WK voetbal te bouwen. Ze waren rechteloos, werden onderbetaald of ontvingen soms zelf helemaal geen loon."

Om nog maar te zwijgen over de vele doden die bij de bouwwerkzaamheden zijn gevallen. "Journalisten van de Britse krant The Guardian gingen naar de thuislanden van verdwenen arbeiders en kwamen tot de slotsom dat het om zo'n 6.500 doden moest gaan", vertelt Bosgraaf.

'Extra aandacht dankzij voetballers'

De berichten over de misstanden werden pas echt opgepikt toen ook voetballers zich begonnen uit te spreken over de kwestie. "Als wij een rapport schrijven is dat mooi, als Teun Koopmeiners of de Duitse international Toni Kroos het zegt, krijgt het opeens extra aandacht", legt hij uit.

"Natuurlijk gaan mensenrechten ook voetballers aan", zegt oud-profvoetballer Evgeniy Levchenko daarover. Hij is nu voorzitter van de Vereniging van Contractspelers (VVCS), een belangenvereniging voor profvoetballers. "Ik ben blij dat steeds meer spelers zich uitspreken."

Geen boycot van WK 1978

Het is namelijk niet altijd zo geweest dat voetballers zich uitspreken over de situatie in een gastland. Zo werd het WK voetbal van 1978 gehouden in het Argentinië van toenmalig dictator Jorge Videla. "Voor het eerst werden er toen protesten gehouden tegen een WK in een land met mensenrechtenschendingen", vertelt sporthistoricus Jurryt van de Vooren.

"Veel protest uit de voetballerij was er niet. Spelers wilden zich daar toen echt niet over uitlaten", legt hij uit. Er was destijds maar één speler die zich er wél over uitliet: Oeki Hoekema. Hij was niet geselecteerd voor Oranje, maar pleitte toch een boycot van het WK. "Wim van Hanegem heeft hem toen de mond gesnoerd."

Als promotie voor dictator

Ook Amnesty was in 1978 niet te porren voor een boycot. "Ze vertelden wel dat het regime van Videla tegenstanders thuis ophaalde en dat die mensen vervolgens nooit meer terugkwamen, maar ze brachten dat niet in verband met het WK", zegt Van de Vooren.

In de archieven ontdekte de sporthistoricus dat Amnesty in december 1977 besloot acties te voeren in aanloop naar het WK. "Er kwam een document naar boven waarin stond dat Videla de komst van het WK wilde gebruiken als promotie voor Argentinië." Uiteindelijk kwam er geen boycot, maar startte de mensenorganisatie een bewustwordingscampagne.

Pay Up-actie van Amnesty

Voorzitter Levchenko van VVCS had liever gezien dat het aankomende WK in Qatar wel geboycot zou worden. "Maar dat is nu te laat", erkent hij. De spelersbond sluit zich aan bij de Pay Up-actie van Amnesty. De mensenrechtenorganisatie wil dat de nabestaanden van de omgekomen gastarbeiders samen 440 miljoen dollar van de FIFA krijgen.

"De FIFA verdient 6 miljard dollar aan het WK. Die 440 miljoen dollar is het prijzengeld, dat lijkt ons redelijk als compensatie", legt Bosgraaf van Amnesty uit. Ook bondscoach Louis van Gaal heeft zijn steun uitgesproken voor de actie, maar vindt wel dat de voetbalbonden dit nu verder met de FIFA moeten uitvechten.

OneLove-aanvoerdersband

"De spelers moeten gaan voetballen en geen politiek bedrijven. Daarvoor zijn ze niet opgeleid", zei Van Gaal daar eerder over. Toch zal de aanvoerder van Oranje tijdens het WK de veelbesproken One Love-aanvoerdersband dragen. Is dat dan geen politiek statement?

"Het is een misverstand dat het regenboogkleuren zijn en dat het een alleen actie is voor lhbti-rechten", verduidelijkt Levchenko. "De band heeft ook andere kleuren zoals zwart, en staat voor gelijkheid en gelijke rechten, ongeacht je huidskleur, levensovertuiging of geaardheid."

'FIFA principieel tegen vermenging sport en politiek'

De voorzitter van spelersbond VVCS is blij dat naast de aanvoerder van Nederland ook de aanvoerders van België, Denemarken, Duitsland, Engeland, Frankrijk, Noorwegen, Wales, Zweden en Zwitserland bij hun interlands de OneLove-band zullen dragen.

Ondanks dat Virgil van Dijk en Georginio Wijnaldum eerder al de OneLove-band droegen, waarschuwt sporthistoricus Van de Vooren dat de FIFA altijd kan ingrijpen. Zo wilden Engeland, Wales, Schotland en Noord-Ierland in 2016 de Eerste Wereldoorlog herdenken met een speciale herinneringsband. "De FIFA deelde toen boetes uit, omdat de bond principieel tegen de vermenging van sport en politiek is."

'Als iets niet klopt, moet je dat durven zeggen'

Levchenko vindt dan ook dat de KNVB en andere landelijke voetbalbonden de kar moeten trekken en de FIFA moeten (blijven) aanspreken over de mensenrechtensituatie in Qatar. Tegelijkertijd is hij 'echt trots' op de spelers die opkomen voor mensenrechten en zich uitspreken tegen racisme.

Ook heeft Levchenko lovende woorden voor Van Gaal. Toen bleek dat Qatar door omkoping tot gastland van het WK 2022 is verkozen stak de bondscoach zijn ongenoegen daarover niet onder stoelen of banken. "Ik ben heel trots op Louis van Gaal. Als iets niet klopt, moet je dat durven zeggen."