Viroloog waarschuwt: als vaccinmakers niet snel inspelen op mutaties, wordt het een kat-en-muisspel met het virus

Terwijl de vaccinatiecampagne tegen het coronavirus zoals we het inmiddels kennen wereldwijd wordt uitgerold, zijn er twijfels over hoe goed die vaccins werken tegen nieuwe coronavarianten.

Daarom moeten vaccinmakers nu aan de slag met de productie van nieuwe vaccins die beschermen tegen bijvoorbeeld de Zuid-Afrikaanse en Braziliaanse coronavariant, zegt moleculair viroloog Marjolein Kikkert van het Leids Universitair Medisch Centrum.

Lastig buiten de deur te houden

In zowel de Zuid-Afrikaanse als de Braziliaanse variant, die zijn oorsprong lijkt te vinden in Amazonestad Manaus, is de verandering die wetenschappers E484K noemen te vinden. Dat is zorgwekkend, want van die mutatie wordt gedacht dat bestaande vaccins er minder goed tegen werken. Dit staat in het meest recente OMT-advies. Nog zorgwekkender: diezelfde E484K-mutatie is inmiddels ook 11 keer gevonden in de Britse variant, meldde het Britse RIVM vorige week.

Het feit dat Nederland nu een inreisverbod voor zowel Zuid-Afrika als Zuid-Amerika heeft ingesteld, betekent niet dat wij de variant buiten de deur kunnen houden, zegt Kikkert. "Daarvoor zouden we echt heel strenge maatregelen moeten nemen, alleen een vliegverbod zal dan niet voldoen. Niet alle landen hebben een inreisverbod ingesteld, dus dan zou je een algeheel inreisverbod moeten doorvoeren. En dan zijn we nog niet veilig, want deze mutatie kan zich ook in Nederland of in andere landen onafhankelijk ontwikkelen."

Kat- en muisspel

Daarom is het volgens Kikkert van belang dat vaccinproducenten nu aan de slag gaan met het ontwikkelen van vaccins die toegespitst zijn op het coronavirus met de E484K-mutatie. "Het is zeker te verwachten dat de huidige vaccins minder goed werken bij de Zuid-Afrikaanse en Braziliaanse variant. Als dat zo is dan komen we in een kat-en-muisspel met het virus terecht, waarin we mogelijk steeds opnieuw achter de feiten aanlopen."

Inmiddels heeft Zuid-Afrika al bekend gemaakt de vaccinatiecampagne met het AstraZeneca-vaccin op te schorten, omdat het volgens onderzoekers niet goed genoeg werkt tegen de Zuid-Afrikaanse variant van het coronavirus. In het meest gunstige geval is het volgens Kikkert zo dat het virus niet verder kan muteren dan tot nu toe is gebeurd, dan kan het virus weer onder controle worden gebracht als er een remedie komt tegen varianten met de E484K-mutatie.

Snel vaccineren

De enige manier waarop we dat kat-en-muisspel kunnen stoppen is zo snel mogelijk vaccineren met de vaccins die nu beschikbaar zijn, zegt Kikkert. "De huidige vaccins geven zeker gedeeltelijke bescherming tegen de nu bekende varianten. Eventueel kun je dan later 'bij-vaccineren' met aangepaste vaccins. Als echt een groot deel van de bevolking voldoende immuunrespons heeft, wordt het voor het virus veel lastiger om te muteren en zich weer verder te verspreiden."

Vorige week meldden de Britse farmaceut GlaxoSmithKline en het Duitse CureVac dat zij samen vaccins gaan ontwikkelen tegen mutaties. En ook vaccin-producent AstraZeneca maakte bekend te gaan werken aan een nieuw vaccin, dat werkt tegen varianten met de E484K-mutatie en in de herfst af moet zijn.

Geen horrorscenario

Voor een horrorscenario is het in elk geval nog veel te vroeg, zegt een woordvoerder van BioNTech/Pfizer. Deze farmaceut produceert net als het bedrijf Moderna de zogeheten mRNA-vaccins. "De structuur van dit soort vaccins is relatief eenvoudig aan te passen, waarna ze ook goed werken tegen de mutaties."

Ook met de huidige mutaties ziet BioNTech/Pfizer nog steeds een hoge activiteit van z'n coronavaccin. "De werking van het vaccin wordt goed gemonitord. En als het nodig is, kan er een extra 'booster' worden toegevoegd aan het bestaande vaccin. Als dat niet genoeg is, kunnen we een mRNA-vaccin maken op basis van een nieuwe code, dat kan binnen 4 tot 6 weken." Dit vaccin hoeft dan waarschijnlijk niet opnieuw geregistreerd te worden, wat een hoop tijd scheelt.

Na vaccinatie toch geïnfecteerd

Volgens moleculair viroloog Kikkert is deze uitleg van Pfizer zeker plausibel. "Ook een booster, een extra vaccinatie met het oude vaccin, kan bijdragen aan een betere immuniteit tegen de varianten. Dat geldt ook voor de vaccins van AstraZeneca en Janssen."

Gisteren kreeg Pfizer wel een tegenslag te verwerken: 14 ouderen in een Duits verzorgingstehuis in Belm blijken nadat ze twee prikken van het Pfizer-vaccin hebben gekregen, toch geïnfecteerd te zijn met de Britse variant van het coronavirus. De ouderen hebben tot nu toe milde of geen ziekteverschijnselen.