Vechten of vluchten? Serhii verliet Oekraïne als dienstweigeraar en worstelt daar nog elke dag mee

Wat zou jij doen, als je moest kiezen tussen het leger ingaan om je land te verdedigen of vluchten met je gezin? De Oekraïense Serhii koos voor dat laatste. En met die keuze is hij nog elke dag bezig. "Wat zou er met me gebeurd zijn als ik was gebleven?"

Op 24 februari 2022, bijna 2 jaar geleden, gebeurde waar iedereen al een tijd bang voor was: in de vroege ochtend vielen Russische grondtroepen Oekraïne binnen en ontploften er kruisraketten in verschillende Oekraïense steden. Voor Serhii* (32) en Olga* (31), die op dat moment samen met hun 5-jarige dochter in Kiev woonden, brak een spannende tijd aan.

Verplicht in het land blijven

Olga vluchtte met hun dochter naar Nederland, waar ze terechtkwamen bij een gastgezin. Serhii bleef in eerste instantie achter, maar besloot hen later toch achterna te reizen. "Het was geen makkelijke keuze, en een ingewikkeld proces", vertelt hij.

Het stel doet hun verhaal anoniem, omdat ze niet willen dat Serhii's echte naam bekend wordt bij de Oekraïense autoriteiten. Hun directe familie en vrienden begrijpen hun keuze en weten dat ze samen in Nederland zijn, maar Olga en Serhii zijn zich ervan bewust dat niet iedereen zo begripvol zal reageren. Voor Oekraïense mannen tussen de 18 en 60 jaar geldt namelijk dat ze opgeroepen kunnen worden voor de dienstplicht. Tenzij ze recht hebben op uitstel of vrijstelling moeten ze in het land blijven.

'Nu gebeurt het, ik ga mijn land dienen'

"In de eerste week van de oorlog heb ik me meteen gemeld bij een bureau van het leger", vertelt Serhii. "Ze vroegen of ik mijn spullen bij me had, zodat ik meteen kon vertrekken naar het trainingskamp. Maar dat was niet zo, dus ging ik naar huis om mijn spullen te halen."

"Onderweg dacht ik: 'Nu gebeurt het, ik ga mijn land dienen.' Maar toen belde ik met een goede vriend die al 15 jaar voor het leger werkt en hij vroeg me om niet te gaan." Volgens zijn vriend zouden mensen zonder ervaring het maar zo'n 2 of 3 weken volhouden aan het front. "Ik heb mijn aanmelding ingetrokken."

Land uitvluchten lastig

"Ik moest besluiten om mee te doen aan deze oorlog en te vechten voor de overwinning, of het 'op te geven' en een ander leven op te bouwen voor mezelf en mijn gezin." Serhii vond het moeilijk om die keuze te maken, vertelt hij. En om daarna het land te ontvluchten.

"Ik heb het op verschillende manieren geprobeerd en bij de derde poging lukte het", vertelt hij. Hoe dat precies ging wil hij niet vertellen, omdat er ook andere mensen bij betrokken waren. Die wil hij niet 'verraden'. "Maar het was niet gevaarlijk", zegt hij. "Ik had de juiste papieren om het land te verlaten." Dit dankzij de mensen die hem geholpen hebben.

'Iedereen kent iemand die is gestorven'

In het begin van de oorlog zijn volgens Serhii veel jonge mannen het land ontvlucht door te gaan studeren in het buitenland. Later vond de Oekraïense overheid dat dat niet meer gold als een uitzonderingspositie.

"Als je geen advocaat bent of goede contacten hebt, kun je zo naar het front gestuurd worden. Deze strenge regels zijn niet normaal en ook niet gebaseerd op de wet", benadrukt hij. Sommige van zijn vrienden gingen wel vechten. "Een van hen stierf na 2 maanden en hij was niet de enige. Iedereen in Oekraïne kent iemand die is gestorven aan het front."

Eigen appartement

Serhii kwam uiteindelijk eind 2022 aan in Nederland. Met Olga en hun dochter verhuisde hij naar een ander gastgezin waar ze wat meer ruimte hadden. Sinds september vorig jaar wonen ze in een eigen appartement. "Dat kon doordat ik een inkomen heb, en dankzij hulp van de mensen hier", vertelt Serhii. Hij werkt voor een internationaal e-commerce bedrijf dat hem ook hielp met de verhuizing naar Nederland.

"We zijn heel blij dat we hierheen zijn gekomen", vertelt Olga. "Onze dochter is nu bijna 8 jaar oud en ze gaat inmiddels naar een Nederlandse school, waar ook andere Oekraïense kinderen naartoe gaan." Ze vertelt dat het leren van de taal haar dochter beter afgaat dan haar en Serhii. "We proberen het te leren, maar het is moeilijk."

Familie en vrienden nog in Oekraïne

Ondanks dat het stel gelukkig is in Nederland, is het ook moeilijk om zo ver weg te zijn van familie en vrienden, vertelt Olga. "Mijn tante woont nu ook hier, maar de rest van mijn familie is achtergebleven." Ze hoopt dat haar moeder dit voorjaar naar Nederland komt. "Maar mijn vader wil echt niet weg. Hij zegt liever te verbranden in Oekraïne dan het land te verlaten."

Sommige oudere mensen kan je niet overhalen om weg te gaan, zegt Olga. En dat begrijpt ze ook. "Voor hen is het makkelijker om te sterven dan om weg te gaan en een nieuw leven te beginnen. Sommige van onze vrienden zeggen ook dat ze besloten te blijven, omdat ze bang zijn voor verandering."

'Gevoelens hele dag op en neer'

Ook Serhii heeft het soms moeilijk met hun beslissing om het land te verlaten. "Als ik het nieuws lees, komen er allerlei emoties boven. Ik voel me verdrietig en boos, maar ook blij dat het is gelukt om hierheen te komen", vertelt hij. "Mijn gevoelens gaan de hele dag op en neer, maar inmiddels ben ik daar redelijk aan gewend en kan ik ermee leven."

Hij vertelt dat hij geen spijt heeft van zijn keuze, maar soms wel denkt aan wat er gebeurd zou zijn als hij was gebleven. "Ik had militaire training kunnen volgen en mijn land kunnen helpen. Maar op het slagveld maakt het niet uit hoeveel je getraind hebt."

Boete, gevangenis of vechten

Teruggaan naar Oekraïne is voor Serhii geen optie meer, zegt hij. "Ik weet niet precies wat er zou gebeuren, maar waarschijnlijk krijg ik een boete en word ik alsnog naar het front gestuurd. Omdat ik de medische keuring heb ondergaan maar niet ben komen opdagen, zou ik zelfs vervolgd kunnen worden."

Hij vertelt dat de Oekraïense overheid werkt aan nieuwe wetten om dienstweigeraars strenger aan te kunnen pakken. "Ze zouden me dan zelfs naar de gevangenis kunnen sturen, of me de keuze geven tussen dat of het leger in."

Toekomst onzeker

Hoewel Serhii en Olga graag in Nederland willen blijven, is het nog onzeker of dat kan. De huidige bescherming voor gevluchte Oekraïners geldt tot 4 maart 2025 en het is onduidelijk welke regels daarna zullen gelden. "We hopen via mijn werk in aanmerking te komen voor een werkvergunning, zodat we niet meer afhankelijk zijn van de vluchtelingenstatus die we nu hebben", vertelt Serhii.

Een andere onzekere factor zijn geluiden vanuit de politiek over het mogelijk terugsturen van mannen in de dienstplichtige leeftijd naar Oekraïne. Oekraïners kunnen nu niet teruggestuurd worden, vanwege hun speciale ontheemdenstatus. Maar die zou kunnen komen te vervallen, als het land veilig wordt verklaard door de Europese Unie.

'Dochter moet rustig leven leiden'

"Ik maak me daar veel zorgen over en ik hoop dat de EU niet zal toestaan dat dienstplichtige mannen worden teruggestuurd", zegt Serhii. Hij denkt dat de Oekraïense overheid zeker zal proberen om deze mannen terug te krijgen. President Zelensky zei vorige maand nog dat dienstplichtige mannen terug moeten komen om te vechten. Of om te werken en bij te dragen aan de economie.

Maar terugkeren naar Oekraïne zou volgens Serhii ook niet goed zijn voor hun dochter. "We willen dat ze een rustig leven kan leiden", zegt hij. "We denken niet dat de oorlog snel voorbij zal zijn. En zelfs als die voorbij is, zal het onrustig blijven in het land. We willen niet dat onze dochter ook ooit alles achter moet laten om te vluchten. Die stress willen we niet voor haar."