Tweede Kamer wil strengere eisen voor giften aan politieke partijen: 'Rijke mensen kunnen hier invloed kopen'

Nederland is te lang 'laks en naïef' geweest, als het gaat om regels voor de financiering van politieke partijen. Internationaal bungelen we onderaan. Tweede Kamerleden willen de wet daarom flink aanscherpen: "Dit is een gevaar voor onze democratie."

Het Nederlandse systeem voor financiering van politieke partijen bleek afgelopen jaar kwetsbaar te zijn. Uit eerder onderzoek bleek dat een rijke Rus invloed probeerde te kopen bij Splinter, de nieuwe partij van kamerlid Femke Merel van Kooten. Hij wilde 250.000 euro doneren.

Miljoenen tijdens campagne

Bij het CDA bleek dat ondernemer Hans van der Wind - een grote donateur van de partij én lid van het campagneteam - mogelijk invloed heeft gehad op de lijsttrekkerswissel van Hugo de Jonge naar Wopke Hoekstra en op een wijziging van het partijprogramma.

Ook kregen D66 en de Partij voor de Dieren tijdens de verkiezingscampagne van 2021 flinke donaties van ICT-ondernemer Steven Schuurman (respectievelijk 1 miljoen en 350.000 euro). Beide partijen maakten dat snel openbaar, maar daar waren ze wettelijk niet toe verplicht.

Wilde westen van partijfinanciering

"Je stemt als kiezer op een partij met bepaalde standpunten. Dan moet je als kiezer ook zeker weten dat die standpunten niet gekocht zijn", zegt Tweede Kamerlid Renske Leijten (SP). "Dat kun je nu niet weten: er zit geen limiet aan giften aan partijen. Ze mogen uit het buitenland komen en het wordt ook vaak nog eens een tijdje geheim gehouden."

Fractievoorzitter Jesse Klaver van GroenLinks is het daarmee eens: "Nederland is het wilde westen van de partijfinanciering. Vergeleken met andere landen hebben wij er weinig afspraken over. Rijke mensen kunnen hier invloed kopen."

'Gevaar voor nationale veiligheid'

De gebrekkige regelgeving op dit gebied moet niet worden onderschat, zegt voorzitter Lousewies van der Laan van Transparency International Nederland. "Het is een gevaar voor onze nationale veiligheid. Je ziet dat Rusland en China in heel Europa invloed kopen bij partijen. Ze proberen daarmee te destabiliseren en de politieke lijnen beïnvloeden. Het is een nieuwe manier van oorlogvoeren."

Nederland bungelt onderaan het Europese lijstje als het gaat om regels voor partijfinanciering, volgens Van der Laan. "De Baltische staten en Frankrijk hebben dat bijvoorbeeld veel beter voor elkaar." Zo hanteert Frankrijk een plafond van 7.500 euro per persoon.

Beperkingen voor personen en bedragen

Het voorstel waarmee demissionair minister Kajsa Ollongren vorig jaar kwam, is volgens SP en GroenLinks te karig. Leijten: "Er moet een maximum per gift komen, wat ons betreft 100.000 euro, maar het mag ook flink lager." GroenLinks-leider Klaver wil een strengere norm, namelijk 25.000 euro.

Ook moeten er volgens Leijten beperkingen komen aan wie er mag doneren. "Geen donaties door bedrijven en niet vanuit het buitenland. Giften moeten ook meteen openbaar worden, en niet gedaan worden via een bv of een stichting." GroenLinks is het daarmee eens. En niet alleen de oppositie pleit voor aanscherping van de wetgeving.

'Transparantie heel belangrijk'

Regeringspartij VVD wil ook een maximum van 100.000 euro instellen, en daarnaast alle donaties van meer dan 1.000 euro openbaar maken.

VVD-Kamerlid Ulysse Ellian: "In deze tijd, waarin het vertrouwen in de overheid en de politiek niet zo groot is, is transparantie heel belangrijk, om te laten zien dat je niets te verbergen hebt."

'Gebeurt in Nederland niet'

Volgens Klaver zijn de aanscherpingen snel nodig. "We zijn te laks en te naïef geweest. We denken vaak 'dat gebeurt in Nederland niet', en het gaat ook best wel goed, maar we moeten zorgen dat dat zo blijft. Dus er is onderhoud nodig."

Bovendien is voorkomen beter dan genezen, zegt hij. "We moeten het niet mogelijk maken dat er in de toekomst invloed wordt gekocht in Nederland." Van der Laan, van Transparency International, is het daarmee eens: "Daarom is het goed dat de Kamer hier nu aandacht aan besteedt."

Ook lokale politiek

Transparency International is bovendien van mening dat de aangescherpte regels ook voor lokale partijen zouden moeten gelden. "Ook lokaal worden belangrijke beslissingen genomen, waar veel geld mee gemoeid is." Volgens Van der Laan zijn deze partijen extra kwetsbaar voor beïnvloeding, omdat ze geen subsidie krijgen. "We moeten voorkomen dat het beeld ontstaat dat je in ruil voor donaties vergunningen kunt krijgen. Dat is heel riskant."

De Tweede Kamer debatteert dinsdagmiddag over dit onderwerp met minister Hanke Bruins Slot van Binnenlandse Zaken.