Geert Wilders presenteerde gister tien maatregelen om de asielinstroom te beperken. De toon: daadkrachtig en urgent. Maar zijn plannen lopen op tegen een harde grens: het recht. "Ik twijfel echt aan de juridische haalbaarheid van wat hier wordt voorgesteld," zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen.

Onzekere plannen

Klaassen, gespecialiseerd in Europees migratierecht, ziet Wilders grijpen naar maatregelen die eerder al zijn besproken en gesneuveld. "Toen ik die maatregelen las, was eigenlijk het eerste wat ik dacht: goh, maar we hadden toch al maatregelen? En waar gaan deze naartoe?"

Wilders verwijst regelmatig naar Duitsland en Oostenrijk. Maar volgens de universitair docent wekt het de verkeerde indruk. Er is namelijk nog geen besluit over of wat deze landen doen, daadwerkelijk mag. "Ze zijn of voorgesteld of worden op dit moment geïmplementeerd. En dus is het wachten tot je daar de eerste rechtspraak over krijgt."

Plannen zijn te streng

Veel van wat de PVV-leider wil - van het uitzetten van criminele asielzoekers tot aan statushouders de opvang uitzetten - is volgens de universiteit docent simpelweg niet mogelijk binnen het huidige EU-recht. "Verschillende Europese lidstaten doen eigenlijk hetzelfde als Nederland", vertelt Klaassen.

"Ze proberen het asielrecht strenger te maken, maar die lopen er tegenaan dat het hele asielrecht wordt bepaald door het EU-recht. En dat ze dus niet strenger kunnen zijn dan dat recht toelaat", legt hij uit.

Artikel 72

Een belangrijk verdrag waar veel buurlanden naar wijzen, is artikel 72: Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie. Daaronder mag een EU-lidstaat afwijken van de regels als openbare orde en veiligheid erom vragen. Oostenrijk gebruikt die bepaling bijvoorbeeld om gezinshereniging tijdelijk stop te zetten. Maar volgens Klaassen is dat juridisch wankel.

"Als je gaat kijken naar wat die bepaling zegt en wat er eerder over is gezegd, moet je als eerste constateren dat er nog veel onzeker is. Er is nog niet veel jurisprudentie over die bepaling. Maar de rechtszaken die er wel zijn gevoerd, laten zien dat je echt alleen maar kunt afwijken van het EU-asielrecht als je daar werkelijk een hele goede reden voor hebt."

'Wat is de noodzaak?'

En zulke motieven ziet hij niet: "Wat is nou eigenlijk de noodzaak om dit te doen? En is die zodanig dat het zo'n ingrijpende maatregel als afwijken van het hele EU-asielrecht of van specifieke onderdelen daarvan, dat die dat rechtvaardigt?"

Oostenrijk, die deze constructie eerder probeerde, motiveerde haar aanpak met bijvoorbeeld een tekort aan schoolplekken. "Maar dat is geen juridische noodsituatie in de zin van het verdrag. Dat is eerder politiek ongemak", zegt de universitair docent.

Bewuste keuze

De kans is groot dat teruggestuurde asielzoekers naar de rechter stappen. In dat geval moet de regering overtuigend aantonen dat de veiligheid en openbare orde daadwerkelijk in het geding zijn én dat minder ingrijpende maatregelen onvoldoende effect hebben.

Dat is geen gemakkelijke opgave, zeker nu het aantal asielaanvragen in Nederland juist daalt. Toch lijkt de nieuwe regering dit juridische risico bewust te nemen. Een definitieve uitspraak van de rechter kan bovendien jaren op zich laten wachten. Klaassen ziet dan ook hoe sommige politici strategie volgen: wetgeving doordrukken, wetende dat de rechter het mogelijk afwijst.

'Dan is de rechter de boeman'

"Op het moment dat je wetgeving doorzet, waarvan je eigenlijk op je klompen kunt aanvoelen dat die door de rechter niet goedgekeurd gaat worden. Op het moment dat de rechter uiteindelijk zegt: het kan zo niet. En vervolgens is de boeman de rechter", zegt Klaassen hierover.

Dat is niet onschuldig, vindt hij: "Als je als wetgever en bestuur beleid maakt waarvan je weet of kunt weten dat het tegen het recht ingaat, en het aan de rechter overlaat om te bevestigen dat dat niet kan, dan geef je daarmee de zwarte piet aan de rechter. En daarmee tast je de rechtsstaat aan."