Te weinig kennis over signalen die femicide voorspellen: 'Relatie was ongezond, maar we wisten niet dat het kon leiden tot moord'

Sinds de zus van Barbara Godwaldt werd vermoord door haar man, doet Barbara alles om aandacht te vragen voor de signalen die voorafgaan aan femicide. "Het is een moord die je kunt voorspellen, maar dan moet je het wel herkennen."

Barbara's zus Gea werd in 2020 op 48-jarige leeftijd vermoord door haar man, omdat ze van hem wilde scheiden. De moord kwam totaal onverwachts, vertelt Barbara. "We wisten allemaal dat de relatie ongezond was, maar niet dat het kon leiden tot moord."

'Rode vlaggen'

Haar zus had al meerdere keren de politie ingeschakeld. "Een keer omdat hij de hond bedreigde met een schroevendraaier", zegt Barbara. "Ze heeft ook een paar keer gebeld omdat hij dreigde met zelfmoord. Dat zijn rode vlaggen die erop wezen dat er zoiets kon gebeuren." Met 'rode vlaggen' bedoelt Barbara slechte voortekens, weet zij nu.

De politie hield een 'sussend gesprek', zegt Barbara. De ernst van de situatie drong daardoor bij niemand echt door. "Die waarschuwing krijgen ze ook niet van de politie, omdat zij de rode vlaggen ook niet herkennen. Ik denk dat het wel geholpen zou hebben als dat wel zo was."

Femicide en intieme terreur

"Vaak is femicide het resultaat van een langdurig patroon van geweld", zegt gz-psycholoog Ilona Brekelmans van hulpverleningsorganisatie Sterk Huis. Het wordt ook wel 'intieme terreur' genoemd, een ernstige vorm van partnergeweld. Een belangrijk signaal dat kan duiden op intieme terreur is veranderend gedrag van het slachtoffer, weet Brekelmans.

"De loyaliteit naar de man wordt heel groot, ze laat dingen die hij niet prettig vindt." En het wordt moeilijker om met een zus of vriendin af te spreken. "Bijvoorbeeld dat je haar niet meer ziet, ze draagt geen make-up meer, ze gedraagt zich stil en teruggetrokken. Het tempo in de relatie ligt vaak hoog, het wordt snel intiem en serieus." Ook kan er sprake zijn van controlerend gedrag, stalking en (dreigen met) geweld of zelfmoord.

Andere beslissing genomen

Barbara is ervan overtuigd dat als Gea, de politie, de hulpverlening en zijzelf de signalen hadden herkend, Gea een andere beslissing had gemaakt. Ze had dan op een veilige manier een einde kunnen maken aan de relatie.

"Dat had geholpen, misschien had ze dan nog geleefd", zegt Barbara. "Door er bekendheid aan te geven kun je hopelijk dit soort moorden voorkomen."

Meer geld naar opvang

Sinds Gea's dood strijdt Barbara voor meer bekendheid van de signalen. Ze sprak over femicide in de Tweede Kamer en stelde een plan van aanpak op. "Het begint met erkennen en herkennen", zegt ze.

"Daarna is het belangrijk dat kennis verspreid wordt, en niet alleen onder de bevolking maar ook onder hulpverleners, de politie, artsen en het onderwijs." Ook vindt ze dat er meer geld moet naar de opvang en hulpverlening voor vrouwen die met intieme terreur te maken krijgen.

Doorvragen op patronen

Uit onderzoek blijkt dat de politie pas bij een gezin thuiskomt na zeven geweldsincidenten, vertelt gz-psycholoog Brekelmans. "Dus het is cruciaal dat degene die als eerste binnenstapt zich realiseert dat dit geen eenmalig incident is en dat hij of zij doorvraagt op patronen." We hebben veel kennis en vaardigheden, maar pakken slecht door in Nederland, vindt ze.

De eerste die binnenkomt kan het patroon doorbreken en echt ingrijpen, zegt ze. Dat lukt vaak pas als de partners afzonderlijk van elkaar worden gesproken. "Doordat er sprake is van ongelijkwaardigheid in de relatie krijg je dat patroon niet op tafel."

'We voelden ons ongezien'

De politiek in Den Haag heeft sinds een tijdje aandacht voor femicide. Deze week wordt over de aanpak ervan gesproken. Dat geeft een gevoel van erkenning, zegt Barbara. "Ook ons als nabestaanden is dit leed overkomen. We voelden ons erg ongezien in dit leed en willen dit anderen besparen."

Barbara's missie is geslaagd als al haar actiepunten zijn doorgevoerd, zegt ze. "Juist die combinatie zorgt ervoor dat dit misschien op een dag de wereld uit wordt geholpen. Dit kan niet langer, zoveel slachtoffers ieder jaar opnieuw."

Kansen in wetgeving

Volgens gz-psycholoog Brekelmans liggen er nog kansen in wetgeving. Uit de verhalen die zij hoort van vrouwen, blijkt dat veel aangiftes in een sepot eindigen, wat betekent dat de officier van justitie de zaak niet in behandeling neemt. Vaak omdat het in een één-op-één situatie is gebeurd.

Ze pleit ervoor dat er contact wordt opgenomen met de melder als er een signaal is, zodat er zicht komt op de aard van het geweld. "Die snelle opvolging is belangrijk om te voorkomen dat er doden vallen."

Meer lef tonen

Ze hoopt vooral dat er meer lef getoond zal worden. De aanpak begint namelijk al op school, zegt ze. "Hoe praat je over vrouwen, hoe creëer je gelijkheid in een relatie, wat is een gezonde relatie? In het onderwijs hebben we nog grip op wat in de samenleving zal komen", daar is Brekelmans van overtuigd.

Ook hoopt ze op een betere samenwerking tussen de zorg en politie. "Dus als we een patroon zien van intieme terreur, dat er specialisten mee kunnen denken en de juiste stappen worden gezet."