Er zijn nog altijd teveel incidenten waarbij personen met verward gedrag een gevaar zijn voor zichzelf of hun omgeving. De Onderzoeksraad voor Veiligheid start daarom een opvolgingsonderzoek. "We worden er dagelijks mee geconfronteerd."
In 2019 deed de OVV ook onderzoek naar de veiligheid en hulp voor deze groep patiënten en hun omgeving. Conclusie was dat de veiligheid voor de patiënten zelf en hun omgeving 'onvoldoende geborgd' was in het zorgsysteem.
Dagelijks geconfronteerd met incidenten
Het zou teveel tijd kosten om iemand de juiste hulp te geven. Patiënten zijn afhankelijk van organisaties die niet als 'vanzelfsprekend samenwerken'. Er zou bovendien onvoldoende zicht zijn op de veiligheidsrisico's. Sindsdien zijn er verbeteringen ingezet. "Maar naar onze smaak te weinig", zegt voorzitter van de Onderzoeksraad voor Veiligheid Chris Van Dam.
"We worden dagelijks geconfronteerd met mensen die onder invloed van een psychisch probleem voor zichzelf en voor anderen een groot gevaar zijn. Je ziet iedere week dit soort voorbeelden in de krant staan." Ook de politie is er druk mee. Als open samenleving zullen we altijd geconfronteerd worden met incidenten, benadrukt Van Dam. "Maar wij vinden dat het te vaak voorkomt en de beleidsmaatregelen niet adequaat opgevolgd zijn."
Psyche 'nadrukkelijke rol' in delicten
"De triestheid die je daarin leest, eigenlijk de onveiligheid, zowel voor de samenleving als voor die mensen zelf, dat is wat wij ons aantrekken", zegt hij. In het 'gros van de gevallen' is het gevaarlijk voor henzelf benadrukt hij. Ook voor de omgeving van deze mensen is het soms onveilig, zegt Van Dam. "In een aantal gevallen is die veiligheid niet voldoende gewaarborgd, dat blijkt wel uit de incidenten die hebben plaatsgevonden en die soms zeer heftig en zeer indringend zijn."
Hij verwijst naar de steekpartij in de Haagse supermarkt waarbij een 36-jarige medewerkster omkwam. En naar de gebeurtenissen rond het Erasmus MC, toen Fouad L. 3 mensen doodschoot. "Dat zijn zaken die nog onderzocht worden", benadruk Van Dam. "Maar waar het erop lijkt dat de psyche van de persoon die het doet, dat die daarin een uitdrukkelijke rol heeft gespeeld."
Steeds vaker politie-inzet bij verwarden
Bij de politie kwam in 2023 een recordaantal meldingen binnen over personen met verward of onbegrepen gedrag. Het ging om zo'n 141.724 meldingen. Het aantal is de afgelopen jaren fors gestegen. Ter vergelijking: waren het er in 2021 ruim 130 duizend, in 2018 zo'n 90.000. "In vele honderden gevallen was de tussenkomst van een politieonderhandelaar nodig om de situatie onder controle te krijgen", stelt de politie.
Ook moet de politie steeds vaker gespecialiseerde teams inzetten, als de Dienst Speciale Interventies (DSI). Ook specialisten van de Dienst Speciale Interventies worden in toenemende mate ingezet. "Om gevaarlijke situaties te beëindigen waarbij personen met verward gedrag betrokken zijn", zegt men. "In 2020 gebeurde dat 83 keer, vorig jaar liep het aantal inzetten op tot 199."
Miserabel leven
Dat is één kant van het verhaal, stelt hij. "De andere kant van het verhaal is de onveiligheid die dit soort ziektebeelden oplevert voor betrokkenen zelf". De voorzitter zegt brieven en signalen te ontvangen uit de omgeving van de verwarde: van familieleden en uit de zorgwereld. "Over mensen die gewoon een miserabel leven leiden omdat ze niet de zorg krijgen die ze moeten hebben."
Volgens Van Dam is er wel wat gebeurd op het gebied van privacy. "Om bijvoorbeeld dichter bij informatie te komen", stelt hij. "Maar ook burgemeesters berichten ons dat zij soms ook met de handen in het haar zitten". Zij moeten voor inwoners zorgmachtigingen afgeven wanneer er een crisissituatie is. "Maar waar niet in structurele zin een verbetering van de situatie plaatsvindt."
Zorgmijders
De groep patiënten met deze psychiatrische problemen ervaren die jarenlang. "We noemen dat problemen die 'episodisch' zijn, wat betekent dat het een tijdje goed kan gaan maar dat het ook weer de kop op kan steken", schetst hij. We zijn er in Nederland kennelijk niet zo goed in om mensen die zo lang zorg nodig hebben, om die ook adequaat te bieden.
"Wat ook een rol speelt is dat het een doelgroep is waar veel 'zorgmijders' in zitten, mensen die al heel lang ervaring hebben met de ggz en minder enthousiast daarover zijn. Het is een moeilijk te begeleiden en ook soms moeilijk te bereiken groep", zegt hij. Het is een 'wicked problem'.
Commissies en rapporten
Sinds de gewelddadige dood van oud-minister Els Borst, in februari 2014, is de zorg voor personen met een ernstige psychiatrische aandoening regelmatig onderwerp geweest van onderzoeken. Ook waren er rapporten van het Aanjaagteam en het Schakelteam en verschillende onderzoeken naar afzonderlijke, ernstige incidenten.
Rein Jan Hoekstra, die onderzoek deed naar zorg en justitie rond de zaak van Els Borst concludeerde afgelopen zomer dat er nog altijd te weinig is gedaan met zijn aanbevelingen. "Als het systeem goed werkt, vinden deze moorden niet plaats", zei hij tegen EenVandaag naar aanleiding van de zaak van Jamel L..
Aanbevelingen van 5 jaar geleden
De Onderzoeksraad gaat met het rapport uit 2019 ernaast kijken wat er van de aanbevelingen van destijds terecht is gekomen. Een van de belangrijkste adviezen van het rapport uit 2019 was dat er een zorg-akkoord moest komen specifiek voor deze groep mensen. "En die groep mensen schatten we in op 15 tot 20.000, dat is echt niet zo'n grote groep om een adequate maatregel voor te nemen."
Destijds koos de staatssecretaris er niet voor om een apart plan te maken voor deze groep. Het is aan de politiek of het bestuur om een aanbeveling op te volgen, stelt Van Dam. "Misschien dat ze een andere manier zien om tot goed beleid te komen", zegt hij. "Maar ik constateer dat er te weinig veranderd is en te weinig voortgang is geboekt, zeker op het veiligheidsgebied."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.