Steeds meer scholen geven ook buiten les en dat werkt: 'Goed om brein op verschillende manieren aan te spreken'

Vrijwel elk onderzoek wijst uit: onderwijs in de buitenlucht werkt. Waarom vinden de meeste lessen dan toch binnen plaats? Dat kan anders, vonden ze bij basisschool De IJsvogel. Klassen krijgen daar nu regelmatig buiten les, ook in hun 'amfitheatertje'.

Zo noemt schooldirecteur Marieke Bonen van KC De IJsvogel uit Meppel de halve cirkel op het schoolplein, die gericht is op de krijtborden op de schoolmuur. Kinderen kunnen er plaatsnemen en dat gebeurt regelmatig. "Is het mooi weer? Dan pakken we de kussentjes erbij en doen we met de klas de uitleg of het voorlezen buiten."

Geen vervanger

"Niet alles moet uit de boeken", legt ze de visie van haar school uit. Ze merkt bij de kinderen hoe leuk ze de buitenlessen vinden. "We hebben een eigen kinderraad en die heeft gezegd: we willen veel lessen in de buitenlucht. Ze vinden het erg leuk en vragen er zelfs naar als het weer het enigszins toelaat."

De schooldirecteur wil meegeven dat het buitenlokaal niet zozeer een vervanger is van het leslokaal binnen. Het is vooral een van de vele onderdelen van het groene plein van de school, dat ook bestaat uit een insectenhotel, klimboom, plantenbakken en een klein avonturenbos. "Dat zetten we als geheel in. We planten zaadjes in de plantenbakken of geven schrijflessen via de krijtborden op de muur."

Meer betrokken bij lesstof

De school wil er met het groene plein voor zorgen dat kinderen vaker naar buiten trekken. "Denk bijvoorbeeld aan lessen spelling. Die kunnen op de manier zoals we dat gewend zijn, met een schrift in de klas. Maar het kan ook buiten, door kinderen bijvoorbeeld van het ene goede antwoord naar het andere te laten rennen."

Kinderen raken op die manier veel meer betrokken bij de lesstof, zegt Bonen. "We weten hoe goed de natuur, beweging en buiten zijn voor je brein zijn. Het helpt andere verbindingen leggen in je hersenen. Spelenderwijs leren verbetert de leerprestaties van kinderen", zegt ze.

'Weer zit niet altijd mee'

Toch zijn de buitenlessen geen doel op zich op de school. "We houden de balans tussen binnen- en buitenlessen, want het is goed om het brein op verschillende manieren aan te spreken. Ons groene plein faciliteert daarbij. Uiteindelijk weten onze leerkrachten het best wat per klas werkt. En het weer zit natuurlijk ook niet altijd mee."

De leerkrachten zijn erg betrokken bij het plein, zegt de schooldirecteur. Dat moet ook wel, want het heeft veel onderhoud nodig. "We hebben zelfs dat ouders en oud-leerkrachten, die nu met pensioen zijn, hier regelmatig langskomen om het plein op te knappen." Ze wijst naar tegels die rechtgezet moeten worden en op het groen dat geplant wordt.

Verantwoordelijkheidsgevoel bij kinderen

Ook kinderen helpen mee bij dat onderhoud. "Je merkt dat ze daardoor erg zuinig met het plein omgaan. Ze creëren zo een verantwoordelijkheidsgevoel. Het is natuurlijk anders als je zelf de plantjes hebt geplant, of dat ze er gewoon staan."

Een ander effect dat Bonen bij kinderen ziet is dat ze creatiever zijn geworden in hun speelgedrag. "Dat is gevarieerder: het ene moment zijn ze aan het voetballen, het andere moment zoeken ze insecten en andere beestjes in het groen. Verder zien we dat de klimbomen uitdagen en bijdragen aan de motorische vaardigheden van de kinderen."

Ventilatieproblemen tijdens corona

Vanwege dit soort voordelen ondersteunt Stichting Kunst & Cultuur met Sport Drenthe en IVN tientallen scholen in de provincie bij het opzetten van buitenlokalen, zoals ze die bij De IJsvogel al jaren hebben. "Wij streven er niet alleen naar dat binnenschoolse lessen naar buiten worden verplaatst, maar dat die buitenruimte gebruikt wordt als lesmateriaal. De combinatie van groen, beweging en creativiteit maakt het leervermogen van kinderen groter."

Aanleiding voor het project van de stichting waren de ventilatieproblemen in schoolgebouwen tijdens de coronapandemie, zegt directeur Marieke Vegt. "En we zien dat leerlingen steeds meer achter een scherm zitten binnen. Hoe mooi zou het zijn als we ook de buitenruimte als leslokaal gaan zien? Dat idee vertaalde zich de afgelopen jaren in een project waarbij inmiddels dertig scholen zijn aangesloten."

Nieuwe belangstelling voor buitenlessen

Dat scholen zich aansluiten, snapt onderzoeker Henk Brink van de Hanzehogeschool Groningen maar al te goed. Hij promoveerde met een onderzoek dat zich richtte op het binnenklimaat van klaslokalen. "Al sinds de jaren 50 weten we dat blootstelling aan daglicht en buitenlucht positieve effecten heeft op de mens."

Dat er nu pas weer belangstelling komt voor buitenlessen voor kinderen, is volgens hem deels te danken aan de coronapandemie. "Pijnlijk eigenlijk dat we er toen opnieuw mee werden geconfronteerd dat de luchtkwaliteit in klassen in veel gevallen niet voldoet. In een kwart van de scholen haalt die niet eens de minimale eisen."

Hoofdpijn door lang binnenzitten

Volgens hem doen scholen er dan ook goed aan om vaker naar buiten te trekken met leerlingen. De onderzoeker zegt dat schone lucht en daglicht positieve effecten hebben op fysiek, emotioneel en cognitief vlak. "En dat beïnvloedt dan weer onze prestaties. Overigens niet alleen die van leerlingen, maar ook die van leraren. Het is dus tweeledig."

Op fysiek vlak gaat het bijvoorbeeld om hoofdpijn door te lang binnenzitten in een te warm of slecht geventileerd klaslokaal, zegt hij. "Of om het voorkomen van bijziendheid. Juist met frisse lucht, verschillende prikkels buiten en door het niet te hoeven focussen op één punt op een scherm, voorkom je fysieke klachten."

Schone lucht en daglicht

"Daglicht en luchtkwaliteit heeft invloed op onze slaap en onze hormoonhuishouding. We voelen ons prettiger bij blootstelling aan schone lucht en daglicht", gaat hij verder, doelend op de emotionele effecten van buiten zijn. En ook op cognitief vlak zijn de effecten niet te onderschatten, zegt de onderzoeker.

"Te lang binnen zitten in een matige tot slechte luchtkwaliteit zorgt ervoor dat kinderen zich minder kunnen concentreren, dat ze minder onthouden en minder probleemoplossend kunnen denken. Dat heeft invloed op de leerprestaties."

Klassikale theorielessen buiten

Melissa van Amerongen van de Kennisrotonde beantwoordt namens dat kennisloket praktische vragen van mensen uit het onderwijs aan de hand van de wetenschap. Zo kreeg ze enkele jaren geleden al eens de vraag of het geven van klassikale theorielessen in een buitenlokaal invloed heeft op de leerprestaties en motivatie van leerlingen.

Waar veel onderzoek zich richt op leren in de buitenlucht, is er nog weinig bekend over klassikale theorielessen buiten, zegt ze. "Buitenschoolse lessen zijn, ingebed in een lesprogramma, over het algemeen positief voor leerprestaties en motivatie. Ze kunnen een betekenisvolle aanvulling zijn op de lessen binnen, denk aan een excursie naar het bos in het kader van een biologieles."

'Leren doe je niet alleen binnen'

Maar ze zegt erbij dat die voordelen grotendeels verdwijnen als dat soort buitenlessen te veel gaan lijken op formele, klassikale lessen binnen. Wel kunnen klassikale theorielessen buiten zorgen voor een beter leerklimaat, voegt ze toe. "Denk aan meer daglicht, frisse lucht en ruimte. Maar buiten kan het ook te warm of koud zijn, of rumoerig, dus het is best lastig om buiten een goed fysisch leerklimaat te scheppen. Kleine experimentjes met buitenlokalen laten geen effect op het leren zien."

Op KC De IJsvogel blijven ze in ieder geval nog lang doorgaan met de buitenlessen, zowel in het 'amiftheatertje' als op het schoolplein als geheel, zegt directeur Bonen. "Leren doe je niet alleen binnen. Betrek de omgeving bij het onderwijs", wil ze andere scholen meegeven.