Privéscholen populair: een teken dat de kwaliteit van het reguliere onderwijs achteruitgaat? En andere vragen beantwoord

​​Het aantal privéscholen in Nederland is de afgelopen 2 jaar verdubbeld. Er zijn nu 99 particuliere basisscholen en 43 middelbare scholen die niet door de overheid worden gefinancierd. We vroegen wat jullie wilden weten over particulier onderwijs.

Jullie vragen worden beantwoord door hoogleraar onderwijssociologie aan TIAS Business School Sietske Waslander, die verbonden is aan Tilburg University. Ook spraken we woordvoerders van de Onderwijsinspectie en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW).

1. Bij privéscholen denk ik aan Engeland en uniformen. Is dat hier ook zo?

"Nee, de privéscholen hier in Nederland zijn echt anders dan die in bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk", begint Waslander. "Er zijn in Nederland wel privéscholen waar leerlingen uniformen dragen, maar het is zeker niet standaard of kenmerkend voor de Nederlandse privéscholen."

Met privéscholen bedoelen we in Nederland scholen die niet worden bekostigd door de overheid, maar door particulieren. De scholen verschillen van het reguliere onderwijs, dat wél door de overheid wordt gefinancierd.

Maar tussen de particuliere scholen zijn onderling ook grote verschillen, vervolgt de onderwijssocioloog. "De variatie is heel erg groot. Er zijn kleine scholen met slechts een handjevol leerlingen, die zijn opgericht door ouders die elkaar vinden in hun gedachtegoed. En er zijn commerciële bedrijven die scholen in stand houden zoals het Luzac en het Instituut Dalsteyn, die al decennialang bestaan."

2. Waarom zijn er eigenlijk privéscholen?

"Op basis van artikel 23 van de Grondwet mag iedereen een school oprichten en deze naar eigen overtuiging inrichten", verklaart een woordvoerder van van het ministerie van Onderwijs. "De vrijheid van onderwijs betekent ook dat ouders de vrijheid hebben om voor hun kind onderwijs te kiezen dat past bij hun overtuiging en waarden."

Hoogleraar Waslander vertelt dat er binnen het reguliere onderwijs al veel verschillende scholen zijn, denk aan montessorischolen, Jenaplanscholen, vrije scholen, of scholen met technologisch onderwijs als basis. "Toch zijn er altijd mensen die een geloof of levensovertuiging hebben die ze niet terugvinden in het aanbod van scholen."

Ze vervolgt: "Dat is een wettelijke grond op basis waarvan de leerplichtambtenaar kan besluiten dat een kind niet naar een door de overheid bekostigde school hoeft. Om dan toch aan de leerplicht te voldoen, kan gekozen worden voor een particuliere school."

Het ministerie heeft onderzoek laten doen naar andere redenen naast geloof of levensovertuiging waarom ouders kiezen voor particulier onderwijs. "Soms vinden ouders dat het reguliere onderwijs niet voldoende aansluit bij hun wensen en verwachtingen, bijvoorbeeld omdat ze meer vrijheid wensen bij het leren, andere lestijden willen of voorkeur hebben voor een speciale onderwijskundige of opvoedkundige benadering. Particulier scholen kunnen in die specifieke behoeften voorzien", licht de woordvoerder toe.

3. Welke van deze scholen zijn bijzondere scholen op basis van religie of levensovertuiging?

Particuliere scholen zijn niet hetzelfde als bijzondere scholen. Bijzondere scholen zijn scholen die hun onderwijs baseren op een religie of levensovertuiging. In Nederland worden die scholen net als openbare scholen gefinancierd door de overheid, legt Waslander uit. "Dat wordt gedaan omdat de vrijheid van onderwijs een belangrijke pijler is van ons hele onderwijsstelsel."

"Sinds de Wet meer ruimte voor nieuwe scholen in 2021 is aangenomen, kan in principe iedereen een nieuwe bijzondere school oprichten, los van religie en levensovertuiging. Zolang de oprichters maar aan voorwaarden voldoen én er genoeg belangstelling is", vervolgt ze. Het idee achter deze wet is dat er meer ruimte komt voor initiatieven die aansluiten bij de daadwerkelijke belangstelling van leerlingen en ouders.

Als een initiatief niet voldoet aan de voorwaarden voor bijzondere scholen, bijvoorbeeld omdat er niet genoeg belangstelling is en de school te weinig leerlingen trekt, moet het dus een privéschool worden, zegt de hoogleraar.

4. Wat kost een schooljaar op een privéschool?

"De kosten voor particuliere scholen verschillen enorm", weet Waslander. "Er zijn scholen die een paar duizend euro per jaar vragen. Dat is zonder twijfel voor een groot deel van de ouders nog steeds niet op te brengen. Maar het is toch echt van een andere orde van grootte dan de hele dure particuliere scholen die 20.000 euro per jaar vragen."

"Particuliere scholen zijn al snel duurder dan reguliere scholen omdat ze per definitie geen geld krijgen van de overheid", legt de hoogleraar uit. "Alles wat wordt uitgegeven moet dus worden betaald door de oprichters, ouders of anderen."

5. Hebben particuliere scholen meer vrijheid in de samenstelling van lessen en het aantal uren onderwijs?

"Particuliere scholen moeten voldoen aan een aantal eisen die hetzelfde zijn als voor het reguliere onderwijs. Denk aan het hebben van leerdoelen, het stimuleren van de ontwikkeling van kinderen en het hebben van een docent met lesbevoegdheid", vertelt Waslander.

Het is voor particuliere scholen wel makkelijker om af te wijken van de landelijke urenrichtlijn, legt ze uit. "En daarnaast hebben de scholen inderdaad veel vrijheid in de samenstelling van de lessen. Maar eigenlijk is die vrijheid er ook al sterk in het reguliere onderwijs."

Tegenover die vrijheid staat dat de scholen regelmatig gecontroleerd worden door de inspectie, om onderwijskwaliteit te garanderen. "Ook zijn de meeste particuliere scholen niet bevoegd om zelf examens af te nemen en diploma's te verstrekken. Leerlingen worden dus voorbereid op het staatsexamen."

6. Zijn er verschillen in onderwijskwaliteit ten opzichte van regulier onderwijs? Wie controleert dat?

"Net als het bekostigd onderwijs moeten deze scholen voldoen aan de burgerschapsopdracht, eisen aan veiligheid en ziet de inspectie toe op de kwaliteit van onderwijs", vertelt de woordvoerder van het ministerie van Onderwijs. "Daarnaast onderzoekt het ministerie momenteel of de huidige wet- en regelgeving voor particulier onderwijs voldoende is of dat er aanpassingen vereist zijn om ook in de toekomst de kwaliteit van het particulier onderwijs te kunnen blijven garanderen."

"De kwaliteit van de particuliere scholen is tot nu toe niet lager gebleken dan die van het reguliere onderwijs", voegt een woordvoerder van de Onderwijsinspectie daaraan toe. "Er zijn altijd goede scholen en minder goede scholen, maar we zien daarin bij het particuliere onderwijs ongeveer dezelfde verdeling als bij het onderwijs dat door de overheid wordt bekostigd."

Het toezicht op particuliere scholen is bovendien intensiever, want de inspectie bezoekt deze scholen iedere 2 jaar. Ook heeft de inspectie een erkenningstaak voor particuliere scholen: zij beoordeelt of de scholen voldoen aan de wettelijke eisen en mag daarom beslissen of de scholen mogen bestaan of niet.

7. Is de toenemende interesse een teken dat de kwaliteit van het reguliere onderwijs achteruit gaat?

"Deels zal onvrede met het reguliere onderwijs inderdaad een reden zijn voor sommige ouders om te kiezen voor een particuliere school", vermoedt Waslander. "Maar de variatie in het particuliere onderwijs is immens, en dus zullen de redenen ook verschillend zijn."

Wat haar in ieder geval opvalt, is dat privéscholen over het algemeen veel aandacht hebben voor de leerlingen. "Als ik door mijn oogharen kijk wat het aanbod aan particulier onderwijs is, dan valt op dat de scholen en klassen kleiner zijn, en dat de scholen vaak een onderwijsconcept hebben dat inzet op individuele aandacht via bijvoorbeeld eigen leerroutes met meer mogelijkheden om de eigen interesse te volgen. En dat zijn dingen die in het publiek bekostigde onderwijs niet altijd kunnen."

Zegt dit dan iets over wat het reguliere onderwijs ook zou moeten doen? Misschien, zegt de onderwijssocioloog, "maar dan moeten we ook bereid zijn om daar veel geld in te stoppen. Er zijn meer mensen en middelen nodig om kinderen meer aandacht te geven, maar die mensen zijn er nu al te weinig."

8. Wordt het geen tijd om deze scholen op te heffen, als ze alleen voor mensen met geld toegankelijk zijn?

"Dit is inderdaad een van de grootste kanttekeningen bij het particulier onderwijs", zegt Waslander. "Onderwijs is in theorie een van de weinige plekken waar kinderen vanuit heel verschillende achtergronden elkaar kunnen treffen en elkaar kunnen leren kennen."

Maar particulier onderwijs is voor veel ouders helemaal geen optie, zegt de hoogleraar. "Voor hen is het simpelweg niet te betalen. De groei van het particulier onderwijs kan daarom de segregatie die er al is in het Nederlandse onderwijs verergeren."

De woordvoerder van het ministerie bevestigt dat particulier onderwijs niet voor iedereen te betalen is, maar zegt ook "dat het niet zo is dat kinderen op een particuliere school automatisch beter les krijgen dan kinderen op een reguliere school. Ieder kind verdient immers goed onderwijs. Daarbij krijgen reguliere scholen, in tegenstelling tot particuliere scholen, middelen en ondersteuning vanuit de overheid om ieder kind gelijke kansen te kunnen bieden."