Praten met je huisdier dankzij kunstmatige intelligentie: 'Binnen 15 jaar kun je je kat vragen: hoe vind je het leven met mij?'

Wie denkt dat kunstmatige intelligentie alleen op mensen gericht is, heeft het mis. Er wordt ook flink mee geëxperimenteerd bij dieren. Al kleven daar gevaren aan. "De ontwikkelingen gaan zo snel dat de ethische kant ondersneeuwt."

Van apparaten die een neusafdruk van een hond herkennen tot apps die het gemiauw van katten vertalen, heel ver gaat kunstmatige intelligentie (AI) bij dieren nu nog niet. Maar daar komt snel verandering in, verwachten experts. Zelfs met dieren communiceren wordt mogelijk, is de verwachting.

Vragen stellen aan huisdier

"Binnen 15 jaar zou je jouw kat of hond kunnen vragen: 'Hoe vind je het leven met mij?'", noemt mede-oprichter Maarten Reesink van het Centrum voor DierMens Studies de meest veelbelovende toepassing die er volgens hem aan komt.

De onderzoeker van de Universiteit van Amsterdam baseert zich op de grote voortgang die op dit gebied wordt gemaakt. Hierbij gaat het niet om 'een automatische voerbak of een willekeurige commerciële app die gemiauw interpreteert', zegt Reesink. "Dit gaat veel dieper."

Google Translate voor dieren

Reesink wijst naar een omvangrijke studie van de Canadese professor digitale transformatie Karen Bakker. Ze bracht meer dan 1000 wetenschappelijke onderzoeken over AI-toepassingen bij dieren bij elkaar, legt hij uit. "En kwam tot een verpletterende conclusie: over een niet al te lange tijd is er een soort Google Translate beschikbaar die de taal van dieren vertaalt."

"Laat dit op je inwerken: daarmee is daadwerkelijk communicatie mogelijk met je huisdier. Je kunt via een programma aan je hond of kat vragen wat er in ze omgaat. Dat is geen toekomstmuziek, dit komt eraan. Al weten we natuurlijk niet of en wat voor antwoorden we precies terugkrijgen."

'Kan misbruikt worden'

Zulke toepassingen kunnen heel veel gevolgen hebben voor dierenwelzijn, zegt hij. "Denk aan koeien of varkens in de bio-industrie. Die dieren kunnen directe feedback geven aan toezichthouders over de toestand in de stallen."

Dat is de positieve kant van het verhaal. "Al kan de technologie ook misbruikt worden, bijvoorbeeld wanneer stropers of illegale vissers een lokroep nabootsen", zegt Reesink erbij.

Gezichtsherkenning bij paarden

Het zijn dit soort gevaren van AI bij dieren die nog niet genoeg worden benadrukt, zegt hoogleraar diergedrag Saskia Arndt van Universiteit Utrecht. De universiteit is een van de plekken in Nederland waar momenteel onderzoek wordt gedaan naar de inzet van kunstmatige intelligentie bij dieren.

Zo loopt er in Utrecht een studie om via gezichtsherkenning te beoordelen of paarden pijn voelen. Arndt wil met collega's vergelijkbare technologie inzetten om pijn bij honden en katten sneller te kunnen herkennen. De hoogleraar ziet dat AI veel kansen biedt om het welzijn van dieren te verbeteren.

'Luisteren' naar dieren

Ze benoemt verschillende praktische voorbeelden: "Denk aan een voerbak die waarschuwt voor ziektes bij een veranderd eetgedrag. Of een stofzuiger die herkent wanneer je huisdier heeft gepoept en dat opruimt. Voor dit soort apparaten is een grote markt."

"Met AI kunnen we 'luisteren' naar gedrag om erachter te komen welke behoeftes dieren hebben. Dat kunnen we vervolgens inzetten, door bijvoorbeeld huisvesting zo in te richten zodat die bij de behoeftes aansluit." Dat zou ook kunnen met een chatbot die het mogelijk maakt om gerichte vragen te stellen over dieren.

'Te weinig aandacht voor ethiek'

Al heeft Arndt grote twijfels of mensen uiteindelijk 'echte gesprekken' met dieren kunnen voeren. "Dat zou onder andere vereisen dat wij hetzelfde reflectieve vermogen hebben en elkaar op dit niveau dan ook begrijpen", zegt de hoogleraar.

"Het is fantastisch wat er allemaal wordt ontwikkeld. Er zit veel potentie in, het enthousiasme is groot. En dat is terecht, al zijn we er nog lang niet. De ontwikkelingen gaan op dit gebied zó snel, dat de ethische vraagstukken te weinig aan bod komen", zegt ze.

Negatieve kant

Want de technologie kan ook een andere, negatieve kant opslaan, waarschuwt Arndt. Ze vertelt over een robot die recent op een Duitse universiteit is ontwikkeld en een bijendans kan imiteren. Via zo'n communicatieve dans navigeert een echte honingbij soortgenoten naar een voedselbron.

"Die robot kan dat nu ook en op die manier bijen een bepaalde kant op laten vliegen. Dat is een heel spannende ontwikkeling in wetenschappelijke zin. Maar dit is wel een voorbeeld hoe wij technologie in zouden kunnen zetten om dieren en hun gedrag te manipuleren." Ook bij andere dieren beginnen onderzoekers steeds meer van de communicatie te begrijpen.

George Orwell's 1984

We moeten het er als maatschappij over hebben voor welke doelen zulke technologieën ethisch verantwoord zijn, zegt de hoogleraar. "Ik moet soms denken aan het verhaal 1984 van de schrijver George Orwell, waarbij systemen de totale grip krijgen op een samenleving. We zijn met z'n allen tot de conclusie gekomen dat we dat bij mensen niet willen."

"Nu gebeurt dat een beetje bij dieren. Met de technologie breiden we onze beheersing en controle namelijk steeds verder uit dan nu al het geval is." En dat kan slecht uitpakken, als we onze rol daarbij verliezen, zegt Arndt.

'Anders is het te laat'

"Kijk naar de robot die met bijen communiceert. Is dat hoe we met dieren willen omgaan en de technologie willen inzetten?" Het is een vraag waarop we snel met een antwoord moeten komen, zegt Arndt, gezien de snelheid waarmee toepassingen zich op dit gebied ontwikkelen. "Anders is het te laat."

Zelf heeft ze wel een voorstel. "Kunstmatige intelligentie is een prachtige kans en kan veel betekenen, ook voor dieren. Maar dat betekent niet dat we onze eigen verantwoordelijkheid moeten afgeven. Er moet altijd iemand achter AI-toepassingen zitten die de uiteindelijke beslissingen neemt. Met het oog op het welzijn van dieren, al valt op dat gebied ook nog genoeg te onderzoeken."