Politiek commentator Joost Vullings over monsterzege BBB: 'Dit is een politieke aardverschuiving'

De voorpagina's van de kranten gaan vandaag over maar één ding: de monsterzege van de BoerBurgerBeweging (BBB) bij de Provinciale Statenverkiezingen. Maar wat betekent deze uitslag? 7 vragen aan politiek commentator Joost Vullings.

Op dit moment - rond het middaguur - lijkt het erop dat BBB de grootste partij wordt in alle provincies behalve Utrecht. Daarbij wordt de partij van Caroline van der Plas mogelijk ook de grootste in de Eerste Kamer, want zowel BBB als de combinatie van GroenLinks en PvdA staan volgens de laatste prognoses op 15 zetels in de senaat.

De kiezer heeft gesproken, maar wat heeft ze gezegd?

"Het is een proteststem", concludeert politiek commentator Joost Vullings. "De Provinciale Statenverkiezingen lenen zich ook om een proteststem uit te brengen, want het draait om de macht, maar niet om de ultieme macht."

"De kiezer kan zeggen: 'Ik ben ontevreden en dat zal ik laten merken ook.' Dit is een proteststem specifiek over stikstofbeleid en het platteland dat zich qua voorzieningen achtergesteld voelt en zo een signaal afgeeft om te zeggen: 'Wij zijn er ook nog.'"

BBB lijkt in bijna elke provincie de grootste te worden, hoe uniek is dat?

"Het is heel erg uniek voor een nieuwkomer om én de grootste te zijn, én ook nog in zoveel provincies. Ik zou dit zeker een politieke aardverschuiving noemen. Het past wel bij het feit dat kiezers makkelijker van partij wisselen dan 20 jaar geleden."

"Maar als je kijkt naar die uitslag in Overijssel (ruim 30 procent van de stemmen, red.), dat is ongelooflijk. Als je het vergelijkt met Forum voor Democratie 4 jaar geleden: dat was ook al een extreme uitslag, maar die zege was wel veel gelijkmatiger, FVD was toen niet overal de grootste."

GroenLinks en PvdA winnen samen 1 zetel in de Eerste Kamer: de linkse samenwerking lijkt geen daverend succes?

"Als je het vergelijkt met 2019 is het inderdaad een zetel erbij. Maar die 8 zetels die GroenLinks toen won, was wel een recorduitslag in de Eerste Kamer. En die handhaven ze nu. Als je het daarbij vergelijkt met de laatste Tweede Kamerverkiezingen, dan gaan de twee partijen samen van 11 procent naar zo'n 19 procent. Dat is een heel krachtig herstel."

"Ze zullen hopen dat er nog meer ontstaat, want dat is intern fijn en goed voor de machtspositie in Den Haag. Maar ze mogen niet klagen, dit is gewoon goed gedaan."

De coalitie houdt nog maar 24 zetels over in de senaat, heeft het kabinet nog wel een mandaat?

"Gek genoeg wel. In deze verkiezingen zijn ze enorm afgestraft, maar ze gingen om de Provinciale Staten en de Eerste Kamer. Bij de Tweede Kamerverkiezingen hebben ze gewoon een meerderheid gehaald. Ondanks de dramatische uitslag voor het kabinet, kun je zeggen dat het kabinet met de schrik vrij is gekomen."

CDA is leeggegeten door BBB, denk jij dat ze nu uit de coalitie zullen stappen?

"Je zou twee dingen kunnen redeneren. Ze kunnen heel hard tegen het stikstofbeleid in gaan, maar dan leidt dat tot een breuk in de coalitie. En nieuwe Tweede Kamerverkiezingen is op dit moment geen optie voor het CDA. Dus dan moeten ze doorgaan en er het beste van maken."

"Daarbij is het belangrijk om op te merken dat andere protestpartijen óók lijden onder de BBB. Het is niet alleen een slachting voor coalitie, maar ook voor de directe concurrenten van de BBB, zoals PVV en SP. Die denken misschien ook 'Ojee', want er is een heel impopulair kabinet, maar ze winnen geen zetels."

Wat betekent deze uitslag voor het stikstofbeleid, dat uitgevoerd moet worden door de provincies?

"Het is een hele ingewikkelde knoop. Het kabinet moet ergens water bij de wijn doen, want het stikstofbeleid moet door de Eerste Kamer en daarna uitgevoerd worden door de provincies. Eigenlijk zit het kabinet klem tussen de BBB in de Eerste Kamer en de provincies, en aan de andere kant de grote GroenLinks-PvdA-senaatsfractie én de rechters die streng oordelen over het beleid."

"Als D66 voet bij stuk houdt in de coalitie en vasthoudt aan het doel om de stikstofuitstoot in 2030 gehalveerd te hebben, dan is dat pijnlijk voor de andere regeringspartijen VVD, CDA en ChristenUnie. Maar als 2030 het toch niet gaat worden, dan gaat D66 pijn leiden."

Hoe zal de sfeer in politiek Den Haag vandaag zijn?

"Ik denk dat veel partijen nog een beetje verdwaasd voor zich uit kijken. Wat betekent dit eigenlijk? Wat doen we als partij? Hoe gaan we ons opstellen? Hoe nu verder? Iedereen wist wel dat BBB ging winnen, maar dat ook partijen als PVV en SP geen enkel zeteltje hebben gewonnen komt daar hard aan. Er is denk ik alleen taart bij BBB, Volt, JA21 en Partij voor de Dieren."