Oud-tafeltennisser Bettine Vriesekoop over pingpong-grootmacht China: 'Sport en politiek zijn nooit gescheiden'

Een halve eeuw geleden bezocht de Amerikaanse president voor het eerst de Volksrepubliek China. Het was het begin van een nieuwe relatie van China met 'het Westen'. De weg naar dat bezoek werd gepland via tafeltennis, de zogenoemde 'pingpongdiplomatie'.

"Sport en politiek zijn in China nooit gescheiden. In het tafeltennis is er niemand die nog denkt dat het Westen China ooit zal verslaan. En het liefst zien ze dat op álle terreinen gebeuren", zegt oud-tafeltennisser Bettine Vriesekoop, die in 1999 werd uitgeroepen tot 'Nederlands speelster van de eeuw'. Met de Olympische Spelen in Peking in aantocht kijkt ze naar de belangrijke rol relatie die China sport altijd heeft laten spelen.

Sport als middel om diplomatie te bedrijven

Ze was te jong om het zich écht te herinneren, maar Vriesekoop kent zoals de meeste tafeltennissers wel het verhaal: op het wereldkampioenschap tafeltennis van 1971 in Japan ontstond voor het eerst een vriendschap tussen een Amerikaanse tafeltennisser en een Chinese kampioen.

"Er werd gezegd dat dat toeval was, maar het is zeker dat de Chinezen er bewust op hebben aangestuurd", zegt Vriesekoop. "Want na jaren van isolatie besefte China dat ze 'het Westen' nodig hadden. Sport was daarvoor het ideale middel."

List en bedrog

Het was in elk geval géén toeval dat tafeltennis het podium was voor de toenadering. Het was namelijk de enige sport waarin de Chinezen westerse sporters de baas waren. Vriesekoop: "Er waren toen maar twee 'volkssporten' in China: zwemmen en tafeltennis."

"Zwemmen was dat vooral omdat Mao Zedong het deed en tafeltennis past goed bij de Chinese cultuur. Je hebt er een hele fijnzinnige handbeweging voor nodig, het vergt discipline en eindeloze trainingsuren en het is ook leuk. Er zit een element van goochelen in, van list en bedrog. Omdat het lang een van de enige sporten was werden de Chinezen er fenomenaal goed in."

Pingpong niet bedreigend

Voorafgaand aan het bezoek van de Amerikaanse president Nixon, 50 jaar geleden, was er een vriendschappelijk tafeltennistoernooi tussen de Verenigde Staten en China. Amerika werd dik ingemaakt en vond het destijds prima, 'want het was toch maar pingpong'. Voor de Chinezen was het daarentegen van levensbelang dat ze op de eerste stappen in de nieuwe relatie geen gezichtsverlies leden.

"Sport is altijd een proeftuin geweest voor China, daarna is de toenadering op veel meer terreinen gekomen. Voor de Chinezen was er daarbij altijd één leidende gedachte. 'De Eeuw van Vernedering' waarin westerse mogendheden als Engeland en Japan een zwak China als speelbal gebruikten, moet uitgewist worden. Dat mag nooit meer gebeuren."

'Kritiek wordt niet meer gepikt'

In die opzet is China 50 jaar later behoorlijk geslaagd; er is inmiddels geen land meer dat China niet serieus neemt. Sterker nog: wie er ook maar een greintje kritiek uit op het land kan rekenen op keiharde tegenmaatregelen. Er is geen enkel land in de wereld dat het aandurft om helemaal geen delegatie te sturen naar de Winterspelen in Beijing die 3 februari beginnen.

Er is wél een diplomatieke boycot: dat wil zeggen dat de Verenigde Staten en een aantal andere landen geen politieke delegatie naar Beijing zullen sturen. De 'officiële' reden: de mensenrechtensituatie van de Oeigoeren in Xin Jiang, en het afschaffen van de democratie in Hong Kong. Maar eronder ligt de vrees van de Verenigde Staten dat China ze zal inhalen als wereldmacht.

'Chinezen bereid offers te brengen voor collectief'

Vriesekoop weet als tafeltennisser hoe het is om te leven in een wereld waarin China oppermachtig is. "Als je je niet verdiept hebt in het spel van de Chinezen en je staat tegenover ze, dan gaat er een enorme macht van hen uit. Je krijgt aanvankelijk geen bal terug op tafel omdat ze zo snel van techniek en tactiek veranderen. Alleen door net zo hard te trainen en net zo diep te gaan, krijg je daar vat op. De Chinezen zijn bereid veel grotere offers te brengen. 15 tot 20 jaar lang 9 uur per dag trainen is geen uitzondering. Wie in het Westen is daar nog toe bereid?"

De Nederlandse tafeltennisser besloot zich na haar sportcarrière ook in andere aspecten van China te verdiepen. Uit bewondering voor de Chinezen leerde ze de taal, ging ze er wonen en schreef ze als correspondent verschillende boeken over China. Welke les vindt zij dat we moeten trekken uit de afgelopen 50 jaar?

'Ze begrijpen ons toch niet'

"Ik zie dat de taal ten opzichte van China verhardt. In 2008, bij de eerste Olympische Spelen van Beijing, wilde China nog heel graag 'aardig gevonden' worden door de wereld. Dat idee hebben ze nu laten varen. Ze begrijpen ons toch niet, denkt China. Wat ik zelf jammer vind is dat de meeste westerse landen China wel zagen als een manier om geld te verdienen, maar zich er niet echt in wilden verdiepen."

"Als je pas bij een oplopend conflict gaat nadenken over de vraag wat je tegenstander eigenlijk drijft en wat voor strategie die bedrijft, dan sta je - in tafeltennistermen - wel een puntje of 15 achter."