Organisaties maken zich door toenemend antisemitisme zorgen om 4 mei: 'We willen een veilig verloop van Dodenherdenking'

Nog een kleine maand en dan herdenken we weer onze oorlogsdoden. Ondertussen nemen de spanningen in de samenleving toe door de oorlog in Gaza en ziet het CIDI een forse toename van antisemitisme. Organisatoren van dodenherdenkingen zijn er druk mee bezig.

Het Nationaal Comité 4 en 5 Mei, de organisatie achter de Nationale Herdenking op de Dam, zegt druk in gesprek te zijn met burgemeester Femke Halsema en de politie. "We willen voor een veilig verloop van de herdenking zorgen." Op dit moment is het volgens het comité nog te vroeg om te zeggen of er maatregelen worden genomen.

Antisemitisme 'explosief' toegenomen

Eerder deze week maakte het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) bekend dat het vorig jaar bijna 2,5 keer meer incidenten van antisemitisme in Nederland heeft geregistreerd dan het jaar ervoor. In totaal ging het om 379 incidenten, in 2022 waren dat er 155.

Vooral na 7 oktober, de dag dat Hamas Israël aanviel waarna de oorlog in Gaza uitbrak, nam het aantal geregistreerde incidenten volgens het CIDI 'explosief' toe. Het centrum rapporteert al meer dan 40 jaar en spreekt van een 'historisch dieptepunt' sinds ze hiermee begonnen zijn.

'Zorgen in heel Nederland'

Ook Eddo Verdoner ziet als Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB) dat de Jodenhaat in ons land de afgelopen maanden flink is toegenomen. "Het lijkt erop alsof de spanning tot het kookpunt loopt", vertelt hij.

In aanloop naar 4 mei hoort Verdoner over de zorgen bij organisatoren van herdenkingen: "En ik zie het niet alleen bij de organisatoren van grote landelijke herdenkingen. Ook lokale initiatieven vragen zich af wat ze moeten doen."

Extra overleg en maatregelen

Dat beeld komt ook naar voren uit een rondgang door EenVandaag bij organisatoren. Zo is bij de herdenking in Utrecht bijvoorbeeld meer aandacht voor de huidige spanningen in de samenleving. De protocollen worden extra doorgenomen en er zijn meer gesprekken met de gemeente.

In zowel Vught en Amersfoort heeft de gemeente extra advies gevraagd aan de politie. Westerbork zegt ook bezig te zijn met maatregelen rond de herdenking, maar kan daar nu nog niets over zeggen. En voor de herdenking op de Waalsdorpervlakte in Den Haag worden - zoals elk jaar - de risico's bekeken, maar er zijn volgens de organisatie nog geen aanwijzingen dat er iets moet worden aangepast.

Eerdere afgelastingen

Dat de spanningen invloed hebben op herdenkingen en andere bijeenkomsten werd eind vorig jaar al pijnlijk duidelijk. In Emmen, Coevorden en Groningen werden bijvoorbeeld gedenkstenen bij huizen van vermoorde Joden niet onthuld.

En in die laatste stad werd afgelopen november een stille tocht geschrapt ter herdenking van de Kristallnacht, die toen precies 85 jaar geleden plaatsvond. Het Comité Kristallnachtherdenking Groningen liet destijds weten geen risico's te willen nemen.

'Waardigheid bewaren'

Ondanks toenemend antisemitisme en hoogoplopende spanningen laat de gemeente Amsterdam weten dat demonstraties op afstand mogelijk zijn tijdens de Nationale Herdenking op de Dam. "Maar naar maatregelen tegen verstoring wordt gekeken."

"Begrijp me niet verkeerd, protesteren is heel belangrijk", reageert Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding Verdoner daarop. "De herdenking op 4 mei gaat immers over de vrijheid die we nu hebben. Dat betekent dat we het recht hebben om ons te uiten. Maar je moet wel de waardigheid bewaren tijdens een herdenking. Een protest mag dat niet verstoren."

Zorgen in de politiek

De zorgen in aanloop naar 4 mei houden ook de lokale politiek bezig. Zo vrezen meerdere partijen in de Amsterdamse gemeenteraad mogelijke demonstraties bij herdenkingen. Dit naar aanleiding van het protest tijdens de opening van het Nationaal Holocaustmuseum. Daar werd toen door zo'n duizend mensen geprotesteerd tegen de aanwezigheid van de Israëlische president Isaac Herzog.

Maar ook op landelijk niveau zijn er zorgen. Zo overweegt het demissionaire kabinet extra maatregelen tijdens Dodenherdenking en Bevrijdingsdag. Maar wat die maatregelen dan precies in zullen houden, is nog niet duidelijk.

'Mensen willen signaal afgeven'

Zal de kans dat een herdenking mogelijk verstoord wordt mensen ervan weerhouden om naar die herdenking te komen? Verdoner is niet bang dat de bijeenkomsten op 4 mei dit jaar minder bezocht zullen worden. Sterker nog: de NCAB denkt zelfs dat de opkomst hoger kan uitpakken door de huidige situatie.

"We hebben in het verleden gezien dat er juist meer mensen naar een herdenking gaan in tijden van spanning", legt hij uit. "Mensen willen een signaal afgeven: we laten ons er niet van weerhouden."