Nieuwe plannen voor toekomst van ouderenzorg zijn uitgesteld: 'Te vaag en niet concreet'

Ruim twintig partijen overlegden maandenlang intensief over de toekomst van de ouderenzorg. Het resultaat? Een conceptdocument dat geen concrete plannen bevat. En: vier zorgpartijen die meepraatten staan nog niet achter het document.

Ad en Riny van Gellekom zijn al 60 jaar samen. De zeventigers trouwden toen ze negentien waren. Inmiddels wonen ze in het Limburgse Born, op de derde etage van een appartementencomplex. Ze zijn gelukkig, maar hebben het soms moeilijk. Riny heeft onder meer reuma, waardoor Ad al ruim 20 jaar voor haar zorgt. Die zorg wordt steeds intensiever.

Meeste zelf doen

En Ad wordt ouder. Hij had een hernia en vorig jaar prostaatkanker, waardoor hij een aantal dagen in het ziekenhuis lag. "Toen moest onze fysiotherapeut, die woont twee straten verderop, 4 dagen op Riny letten. Voor het geval ze thuis viel", zegt hij.

Hun kinderen wonen ver weg, ze krijgen wel wat hulp vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), dus het meeste moeten ze zelf doen. Er zijn geen bejaardentehuizen meer, anders hadden ze daar samen heen gewild, geven ze aan. In een verpleeghuis kunnen ze waarschijnlijk niet samen terecht en dat willen ze niet.

Vergrijzing

Nederland vergrijst, en hoe. In 2040 zal een kwart van de bevolking ouder zijn dan 65. En zo'n 2,5 miljoen mensen zullen ouder dan 75 zijn. De ouderenzorg moet daarom anders worden ingericht, zodat alle Ads en Riny's van deze wereld passende zorg kan worden geboden.

Ouderenzorg moet niet langer slechts een kwestie voor de zorgsector zijn, maar moet worden gezien als een maatschappelijk vraagstuk, zo klinkt het.

Polderen

Daarom onderhandelden 24 partijen over hoe kwaliteit van ouderenzorg in de toekomst gewaarborgd kan blijven. Het resultaat was een document, het zogenaamde 'Generiek Kompas'. Daarin moet een visie worden geschetst, en antwoord worden gegeven op vragen als: wat is goede ouderenzorg in de toekomst? Vind zorg thuis of in een verpleeghuis plaats? Hoe meet je kwaliteit van zorg? Wat kan je verwachten van de zorg als oudere?

Eerst het goede nieuws: alle partijen zijn het eens met de algemene visie die in het Kompas staat beschreven. Al kan dat ook bijna niet anders, zegt hoogleraar ouderenzorg Jan Hamers van Maastricht University. "Het is een algemeen, bijeen gepolderd document. Het zijn mooie plannen waar je het eigenlijk niet mee oneens kan zijn."

Nog geen concrete aanpak

Dan het slechte nieuws: vier zorgpartijen die meededen aan de gesprekken (V&VN, Verenso, Patiëntenfederatie, Zorgverzekeraars Nederland) staan niet achter de inhoud van het document. Zij vinden het Kompas te vaag en niet concreet genoeg. De kwaliteit van ouderenzorg moet meetbaar zijn aan de hand van indicatoren. Die indicatoren zijn niet uitgewerkt, waardoor het niet duidelijk is wát met kwaliteit wordt bedoeld in het Kompas, of hoe dat meetbaar is.

Ondanks de bezwaren werd het Kompas wel ingediend ter beoordeling bij het Zorginstituut, de overheidsorganisatie die de plannen moet goedkeuren. Op woensdag 26 april kwam het Zorginstituut met een reactie op de plannen: de ingeslagen weg en onderliggende visie zijn prima, maar er moet 'een concretiseringsslag' worden gemaakt. Want 'de concrete aanpak en afspraken ontbreken nog'.

Nieuwe indicatoren

Ook hoogleraar Hamers vindt de plannen niet concreet genoeg. Hij vindt dat het duidelijk moet zijn wat goede ouderenzorg inhoudt, en dat er heldere, eenduidige indicatoren moeten worden opgesteld. Anders loop je het risico dat er meerdere interpretaties over de kwaliteit van zorg kunnen ontstaan na het lezen van het Kompas.

In het document wordt bijvoorbeeld veel geschreven over mantelzorgers. In het leven van ouderen spelen mantelzorgers al een grote rol, maar wie het Kompas leest kan de indruk krijgen dat mantelzorgers nóg meer zorgtaken op zich moeten nemen.

"Dan kan er bijvoorbeeld verwacht worden dat mantelzorgers taakjes in het verpleeghuis moeten uitvoeren, terwijl dat echt niet de bedoeling is. Als een mantelzorger klusjes wil doen mag dat, maar het moet geen verplichting worden."

Overbelaste mantelzorger

Is dat mogelijk? Ad van Gellekom betwijfelt het. Mantelzorgen voor een naaste geeft een gevoel van voldoening, weet Hamers, en Ad bevestigt dat. Hij zorgt graag voor zijn vrouw Riny, maar het punt waarop hijzelf de benodigde zorg kan bieden komt steeds dichterbij. Zo mag Ad vanwege zijn hernia niet meer dan 15 kilo tillen en verplaatst hij boodschappen met een steekwagen.

"Zodra een mantelzorger overbelast is, gaat het snel", zegt Hamers. Dan moet de zorgbehoevende haast noodgedwongen naar het verpleeghuis, terwijl dat nog niet de wens is. Hamers benadrukt: hij denkt niet dat het Kompas daadwerkelijk meer van mantelzorgers gaat vragen. Hij vindt het juist goed dat er aandacht aan mantelzorgers wordt besteed.

Terug naar de tekentafel

Daarom is het belangrijk dat het Kompas concreet wordt uitgewerkt, zegt Hamers. De tekst moet niet op meerdere manieren op te vatten zijn en het moet duidelijk zijn wat kwaliteit is. Op 1 december 2023 moeten de zorgpartijen een concreter Kompas inleveren bij het Zorginstituut, inclusief indicatoren. Is dat haalbaar? Hamers twijfelt. "Als ze helemaal nieuwe indicatoren gaan ontwikkelen niet. Als ze deels oude indicatoren gebruiken, dan misschien wel."

Als het aan het Zorginstituut ligt gaat het Kompas dan een maand later, op 1 januari 2024, in. De zorgpartijen zullen onder leiding van voorzitter Lea Bouwmeester nu het Kompas gaan concretiseren, in de hoop tot een document te komen waar iedereen achterstaat.

Niet genoeg tijd

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), een van de 24 partijen, laat weten dat het 'de zorgvuldigheid om vanuit gedeeld draagvlak tot het toetsingsproces te komen' onderschrijft. VWS geeft aan dat er door het hoge tempo niet genoeg tijd was 'voor de partijen om dit met elkaar te doorleven' op zo'n manier dat alle partijen het konden ondertekenen. Het ministerie denkt dat de huidige deadline voor een concreter Kompas wel haalbaar is.

Gespreksvoorzitter Lea Bouwmeester laat in een reactie aan EenVandaag weten dat ze vertrouwen heeft in de gesprekken die zullen volgen. De 24 zorgpartijen zijn de afgelopen maanden al nader tot elkaar gekomen, vindt Bouwmeester. Ze verwacht dat verschillen overbrugd worden en dat het Kompas op tijd zal ingaan.