'Mooie' zomers zijn verleden tijd, zeggen klimaatpsychologen: 'We moeten dingen benoemen zoals ze zijn'

Veel mensen vinden het deze zomer 'mooi' weer, maar is dat het ook? De gevolgen - zoals extreme droogte - worden namelijk elke dag merkbaarder. Klimaatpsychologen vinden daarom dat we er anders tegenaan moeten kijken. "De urgentie moet duidelijk worden."

Krantenkoppen over 'mooie' en 'tropische' temperaturen met daarbij foto's van prachtige stranden en terrassen vol vrolijke mensen: het komt nog te veel voor, vindt klimaatpsycholoog en communicatie-expert Sara Wortelboer. De aanhoudende tropische temperaturen zijn namelijk voor een groot deel het gevolg van klimaatverandering en daarbij zijn zulke positieve frames volgens haar niet op zijn plaats.

Invloed van taalgebruik

Taal en beelden hebben een sterke invloed op hoe mensen op klimaatverandering reageren en handelen, zegt Wortelboer. "Termen als 'mooi weer' zijn dan niet handig", vindt ze. "De situatie is zo zorgelijk en levensbedreigend. We kunnen het eigenlijk niet meer steeds hebben over 'mooi weer'. We moeten de dingen benoemen zoals ze zijn."

"Het mag best mooi weer zijn en daar kunnen we ook zeker van genieten", benadrukt ze. "Maar in taalgebruik moet ook de urgentie duidelijk worden."

Ver-van-mijn-bed-show

Collega-klimaatpsycholoog Sara Helmink wijst erop dat klimaatverandering voor veel mensen nu nog een ver-van-hun-bed-show is. Door andere woorden en termen te kiezen komt de boodschap over de ingrijpende gevolgen waarschijnlijk beter aan, denkt ze.

"Termen als 1,5 graad opwarming van de aarde zijn veel te abstract", legt Helmink uit. "Maar 'dieren die doodgaan' en 'extreem weer' snappen we beter, want dat voelen en zien we." Zelf spreekt ze daarom vaak niet over 'opwarming' maar 'oververhitting' van de aarde. "Dat klinkt al een stuk minder leuk."

'Het verhaal is heel belangrijk'

De klimaatpsychologen zouden daarom graag zien dat politici en opiniemakers anders gaan communiceren over klimaatverandering. Mensen met een voorbeeldfunctie hebben namelijk wel degelijk invloed, volgens Wortelboer. "Mensen kijken naar anderen om te weten wat goed en normaal wordt gevonden."

Als voorbeeld van hoe het níet moet, noemt ze premier Mark Rutte. Dat de maximumsnelheid terugging naar 100 kilometer per uur noemde hij bij de aankondiging een 'rotmaatregel'. "Het verhaal dat je vertelt is heel belangrijk. Als je een maatregel al van tevoren onderuit haalt, zet je geen sterk narratief neer", legt de psycholoog uit.

Concreet en dichtbij huis

Hoe zet je dan wel een goed verhaal neer over klimaat? Helmink: "Woorden als 'ramp' en 'crisis' kunnen verkeerd vallen, want ze zijn vaak te abstract. Wat is dan precies de ramp? Wat ga ik ervan merken?" Het zou goed zijn om gevolgen van klimaatverandering concreet en dicht bij huis te houden, stelt ze. "Bijvoorbeeld: als we niks doen, krijg ik straks geen water meer uit de kraan. Of zijn de zomers nog warmer dan nu. Dan is het invoelbaar."

Wanneer goed behapbaar is wat de gevolgen zijn, zullen mensen eerder geneigd zijn te handelen, concludeert Helmink. "Groen doen heeft dan ook voor jou directe voordelen. Bijvoorbeeld als je een sneeuwpop wil blijven maken in de winter en minder wespen wil in de zomer."

Wordt alles ons 'afgepakt'?

We moeten van het gas af, minder vlees eten, minder vliegen en nu wordt het 'mooie weer' ook nog van ons 'afgepakt'. Sommige Nederlanders hebben inmiddels sterk het gevoel dat we vanwege klimaatverandering veel dingen niet meer mogen, terwijl andere zaken juist worden opgedrongen.

Volgens Wortelboer is dat gevoel niet vreemd. "Mensen voelen dat ze in hun autonomie worden beperkt", weet de expert. "In de psychologie beschrijven we een aantal basisprocessen en daarvan is autonomie een hele belangrijke. Dat we onze autonomie willen bewaken is dus heel gezond."

'Niet alleen maar kommer en kwel'

Ander taalgebruik zou volgens de psychologen daarom kunnen helpen om mensen toch mee te nemen in het grotere verhaal rond klimaatverandering. "Met het klimaat bezig zijn is echt niet alleen maar kommer en kwel", zegt Wortelboer. "Het betekent niet dat je niet meer blij mag zijn."

Je kunt je best bewust zijn van klimaatverandering én genieten van een zwoele zomeravond of een lekker lange douche, vindt ook Helmink. Daarbij is het volgens haar belangrijk om te benadrukken dat schuld niet hetzelfde is als verantwoordelijkheid. De focus zou wat haar betreft veel meer op dat laatste moeten liggen.

Blij worden van duurzaamheid

Naar die verantwoordelijkheid handelen heeft namelijk ook positieve effecten, legt Helmink uit. De klimaatpsycholoog noemt daarbij het zogenoemde warm glow effect: mensen worden blij van duurzaam handelen. "Op het moment dat je lol begint te krijgen in het duurzame handelen, levert dat geluksgevoelens op."

Wie milieubewust handelt, heeft daar zelf dus ook plezier van. "Je werkt tenslotte mee aan een oplossing, niet aan een probleem. Dat geeft een gevoel van zingeving", voegt collega Wortelboer tot slot toe. "Ik denk dat we het daar vaker over mogen hebben, in plaats van alleen maar over wat je allemaal niet meer mag."