Als kind van NSB-ouders werd Tanja Wolterbeek in een pleeggezin ondergebracht. Haar hele jeugd werd ze veroordeeld voor de daden van haar ouders. "Ik heb me lang geschaamd en schuldig gevoeld."
Na de oorlog werden veel leden van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) gevangengezet. Hun kinderen bleven alleen achter. Uit vrijgekomen stukken van het Brabants Historisch Archief blijkt dat er veel misging bij de opvang. Al die jaren waren ze niet toegankelijk, maar begin januari kwamen de archiefstukken van 1946 vrij.
Met kinderen geleurd
Veel dossiers gaan over de situatie van kinderen van NSB-leden, die vlak na de oorlog in tehuizen, gastgezinnen en interneringskampen terechtkwamen. "De stukken tonen aan dat er ontzettend met deze kinderen werd geleurd", zegt onderzoeker Marilou Nillesen van het Brabants Historisch Informatiecentrum in Den Bosch. "Ze zaten met de handen in het haar."
Ze pakt er een archiefstuk bij. "Hier opperde iemand dat de kinderen bij gastgezinnen moesten worden ondergebracht. Het gezin zou daar dan een vergoeding voor krijgen van zo'n 1 gulden en 25 cent per dag. Maar op het moment dat in de buurt bekend werd dat het om een kind van een NSB'er gaat, werd de situatie vaak onhoudbaar." Het kind werd dan vaak alsnog naar een interneringskamp of een tehuis gestuurd.
Pleeggezin
Tanja Wolterbeek is een van deze kinderen. "Mijn vader moest een lange gevangenisstraf uitzitten, hij werd veroordeeld tot 12 jaar cel. Ik werd geboren in kamp Vught in 1945 en mocht bij mijn moeder blijven. Toen ik een paar maanden oud was, werd mijn moeder opeens vrijgelaten."
Haar moeder had geen plek om naartoe te gaan. "Ons huis was in beslag genomen en onze familie had zich van ons afgekeerd." Omdat haar moeder niet meer voor haar kon zorgen, werd ze in een pleeggezin geplaatst.
NSB
De NSB was een Nederlandse fascistische politieke partij, opgericht in 1931. NSB'ers werkten nauw samen met de nazi's en hielpen de Duitsers bij het oppakken van joden. In juni 1940 telde de NSB ca. 27.000 leden. Een jaar later waren het er ruim 75.000. In 1943 telde de partij 63.000 leden en in juli 1944 74.000 leden.
Na de oorlog werden tienduizenden NSB'ers jarenlang gevangengezet. Onder de geïnterneerde NSB'ers vielen kort na de oorlog meer dan duizend doden. Ze werden vermoord of uitgehongerd (Bron: NIOD).
Een koekje gepakt
Hoewel deze pleegouders hun best deden het verleden van Tanja's biologische ouders niet te laten meespelen, merkte Tanja dat ze onder een vergrootglas lag. "Als kind nam ik een keer een koekje uit de koektrommel. Niet wetende dat de koekjes geteld waren. Toen mijn pleegouders ontdekten dat er een koekje ontbrak, werd dit benoemd als 'stelen'."
"Na een reeks van dit soort 'diefstallen' werd ik naar een psychiater gebracht voor onderzoek. Hij had zijn conclusie klaar. "Een kind uit zulke slechte ouders, daar kon niets goeds uit voortkomen. De gangbare theorie in die tijd was dat via moedermelk ook alle slechte eigenschappen van de moeder aan het kind werden doorgegeven. De psychiater raadde mijn pleegouders aan om mij in een inrichting op te bergen."
Blijvend probleem
In 1952 werd Tanja's vader vervroegd vrijgelaten omdat hij stervende was aan kanker. Tanja werd herenigd met haar moeder, broers en vader. "Dat was niet een hele vreugdevolle hereniging. We waren allemaal vreemden van elkaar geworden." Na 4 maanden overleed Tanja's vader. Haar moeder bleef achter, in verwachting van nummer vijf.
Op de lagere school is Tanja gaan beseffen welke gevolgen het NSB-lidmaatschap van haar ouders voor haar had. "Bij sommige klasgenootjes mocht ik niet binnenkomen. Als ik in de klas tot de orde werd geroepen, deden leraren dat vaak met een sneer naar het oorlogsverleden van mijn ouders en het gebrek aan opvoeding dat ik daardoor zou hebben gekregen. Toen ik verpleegkundige wilde worden, stonden de letters NSB groot op mijn dossier."
Schaamte
Tanja kan moeilijk terugkijken op haar jeugd, al heeft ze geen last van schuldgevoelens meer. "Dat heeft wel jaren geduurd. Ik voelde me erg schuldig omdat mijn ouders een ideologie hadden gesteund die miljoenen mensen het leven heeft gekost, terwijl ik nog wél leefde."
Ze schaamde zich ook voor haar ouders. "Toen ik erachter kwam wat mijn vader allemaal had gedaan, vroeg ik me af of ik eigenlijk wel van zulke mensen kon houden. Inmiddels heb ik daar mijn antwoorden op gevonden."
'Kinderen zijn niet verantwoordelijk'
Tanja helpt nu lotgenoten in de Werkgroep Herkenning. Daarnaast geeft ze gastlessen op school, omdat dit soort uitsluiting van kinderen nog steeds plaatsvindt. Al gebeurt het op een andere manier.
"De psychiater die mij destijds onderzocht vond mij een hopeloos geval en wilde me in een inrichting plaatsen. Zo erg is het nu niet meer, maar nog steeds worden kinderen gepest en buitengesloten om de keuzes en het gedrag van hun ouders. Zoals kinderen met ouders die in de gevangenis zitten. Daar moeten we echt mee ophouden. Kinderen zijn niet verantwoordelijk voor de daden van hun ouders."
Luisteren zonder oordeel
Ook Nilessen hoopt dat de openbaarmaking van deze geschiedenis zal leiden tot beter handelen in het 'nu'. "Historische inzichten zijn verhelderend, doordat je teruggaat naar de bron en ziet hoe conflicten zijn ontstaan. Het zorgt voor meer duiding en daardoor doorgaans voor meer begrip."
"Het verhaal van Tanja, en al die andere kinderen, laat zien dat achter iedere problematiek een eigen verhaal schuilgaat, een verhaal dat het waard is om naar geluisterd te worden, zonder oordeel."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.