De ruzie tussen Polen en de EU over de Poolse rechtsstaat loopt steeds hoger op. Rechter Igor Tuleya bevindt zich in het oog van de storm. Hij werd vorig jaar geschorst door een omstreden tuchtraad. Ook hangt hem nog een strafzaak boven het hoofd.
"Ik ben op 18 november 2020 uit de rechterlijke macht gezet en mag dus al bijna een jaar geen rechter meer zijn", vertelt Tuleya. Afgelopen weekend was hij in Nederland waar hij het 'Rule of law festival' bezocht, georganiseerd door Groningse rechtenstudenten die zich zorgen maken over het verval van de Poolse rechtsstaat. Een ontwikkeling waar Tuleya het slachtoffer van is.
Uit de rechterlijke macht gezet
Sinds in 2015 de partij PiS (Recht en Rechtvaardigheid) in Polen aan de macht kwam, heeft de Poolse regering de onafhankelijkheid van de rechterlijke markt stapje voor stapje steeds verder aangetast. Op de belangrijkste posities worden rechters aangesteld die hun oren laten hangen naar de wensen van de regering. Ook is er een tuchtraad opgericht, die ongehoorzame rechters kan bestraffen.
Het is die tuchtraad die het besluit nam om Tuleya uit de rechterlijke macht te zetten. Ook wordt 25 procent van zijn salaris ingehouden en is zijn immuniteit hem afgenomen. Er hangt hem nog een strafzaak boven het hoofd, in theorie kan hij zelfs nog in de cel belanden.
Grote crisis
Dit alles begon met een uitspraak die Tuleya deed in zijn rechtbank in Warschau. Hij oordeelde dat er onderzoek ingesteld moest worden naar een omstreden stemming in het Poolse parlement. Dit was tegen het zere been van de regering, al helemaal omdat hij de pers bij deze uitspraak had uitgenodigd.
Tuleya is ook een rechter die opvalt omdat hij zich stellig uitspreekt tegen de omgang van de Poolse regering met de rechtspraak. Hij doet mee aan demonstraties en laat van zich horen in de media. Wat hem betreft staat de Poolse democratie op het spel: "Polen maakt echt een grote crisis door. De regering van Recht en Rechtvaardigheid maakt de rechtsstaat kapot. Als er geen onafhankelijke rechtbanken meer in Polen zijn, kun je moeilijk van democratie spreken."
'Onafhankelijke rechters worden gehaat'
Dat is journalist Mariusz Jaloszewski met hem eens. Jaloszewski is als journalist gespecialiseerd in de rechtsstaat en werkt voor de onafhankelijke krant OKO.press. Ook hij was uitgenodigd op het Groningse rechtsstaatfestival.
"Onafhankelijke rechters worden gehaat, onderdrukt en vervolgd door het parket:", vertelt hij. "Op dit moment zijn er vier rechters geschorst door de tuchtraad. Ook onafhankelijke aanklagers worden onderdrukt. Ze worden gedisciplineerd, lastiggevallen op het werk, of krijgen een baan honderden kilometers van hun huis."
Hervormen tuchtkamer
De Europese Unie maakt zich al langer boos over de situatie in Polen. De EU heeft al vaak gewaarschuwd, en staat nu op het punt om Polen een boete uit te gaan delen tot het moment dat de tuchtraad is opgeheven.
De Poolse minister van Justitie zei daarop in de zomer toe dat Polen de tuchtkamer zou gaan hervormen, maar het feit dat de strafzaak tegen Igor Tuleya nog loopt en dat zijn schorsing niet is opgeheven ziet de EU als aanwijzing dat Polen niet serieus van plan is van aanpak te veranderen.
Dagelijkse boete
En dus wil de EU Polen nu gaan raken waar het pijn doet: in de portemonnee. Het Europees Hof van Justitie zal waarschijnlijk een dagelijkse boete opleggen tot het moment dat de tuchtraad is opgeheven. Ook het geld dat Polen uit het Europese coronaherstelfonds krijgt (57 miljard), wordt ingehouden tot het moment dat Polen zich weer aan de Europese regels voor de rechtsstaat gaat houden.
"Financiële sancties zijn de EU's enige wapen," zegt rechter Tuleya. "En het is het enige waar deze extreemrechtse politici bang voor zijn."
Persvrijheid
Ook de persvrijheid komt in Polen steeds verder onder druk te staan, merkt Jaloszewski. "Vanaf 2016 neemt de regering de controle over de ene na de andere media over. De publieke televisie is een propaganda-spreekbuis voor de autoriteiten."
Maar ook het afbreken van de rechtsstaat alleen al is volgens Jaloszewski een bedreiging voor journalisten. Zonder vrije rechtbanken kunnen journalisten volgens hem nergens meer aankloppen en kan de regering hen voor welke reden dan ook bestraffen. "Hierdoor zal het gemakkelijker zijn om ons te intimideren en om ons de mond te snoeren."
'Ik weet zeker dat ik weer rechter zal zijn'
Ondanks dit alles is rechter Tuleya optimistisch: "Het Europees Hof heeft in juli vastgesteld dat ik onrechtmatig ben ontslagen. Eigenlijk had ik vanaf halverwege juli dus weer aan het werk moeten kunnen gaan."
Voor nu blijft hij in afwachting. "Ik weet zeker dat ik weer rechter zal zijn."
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.