Veel enthousiasme maar ook onenigheid over plannen wederopbouw Marioepol na de Russische bezetting: 'Moeten ons richten op problemen die burgers vandaag hebben'

De Nederlandse architect Fulco Treffers werkt aan plannen voor de wederopbouw van Marioepol, dat grotendeels werd verwoest en ingenomen door het Russische leger. Maar volgens gemeenteraadslid Maksim Borodin kan dat geld beter besteed worden.

Na een maandenlange belegering viel Marioepol in Russische handen. De meerderheid van de gebouwen is verwoest en contact met achtergebleven inwoners is erg moeilijk. Toch wordt er onder leiding van burgemeester in ballingschap Vadym Bojtsjenko hard gewerkt aan plannen voor wederopbouw. En daarvoor schakelde hij onder anderen een Nederlandse architect in.

'Positieve vibe'

Fulco Treffers kwam in 2015 voor het eerst in Marioepol voor werk met zijn architectenbureau. "Het was toen nog een vieze stad, met veel zware industrie." Maar toen hij er eind 2021 weer was, keek hij zijn ogen uit. "Er werd geïnvesteerd in het openbaar vervoer en pleinen, parken en het strand werden opgeknapt. Er was echt iets aan het veranderen."

Vlak voor de oorlog was hij nog bezig met plannen voor het stationsgebied en een park. "Marioepol was booming, er hing zo'n positieve vibe." Treffers vertelt dat Marioepol meteen na de inval in een oorlogsgebied veranderde. "Het was echt een schok. De plekken waar ik vlak daarvoor nog was geweest waren totaal verwoest. Het is surrealistisch dat iemand dat doelbewust allemaal kapotschiet."

Russen liegen over opbouw

Ook gemeenteraadslid in ballingschap Maksim Borodin heeft warme herinneringen aan zijn geboortestad Marioepol. "Het was een hele mooie stad. Ik realiseerde me pas hoeveel ik ervan hield, toen ik het kwijtraakte." Borodin is na de inval gevlucht en woont nu in Lviv. "Veel mensen moesten vluchten en zijn alles kwijtgeraakt, en zo'n 80 procent van alle gebouwen is verwoest", vertelt hij.

De Russen zeggen dat ze de stad aan het opbouwen zijn, maar dat is volgens hem een leugen. "Ze hebben vooral de façades hersteld, maar vanbinnen zijn de meeste gebouwen nog totaal verwoest." Ook zegt hij dat de waterleidingen nog niet hersteld zijn en dat er in stad nog veel mijnen liggen. Dat ziet ook architect Treffers. "De huidige situatie wordt door de Russen veel beter voorgesteld dan die is. Op satellietfoto's zie je dat veel gebouwen geen dak meer hebben of dat zelfs de muren zijn ingestort."

'Het is een spookstad'

"Ik kan me niet voorstellen hoe het is om op zo'n plek te leven", zegt Treffers. "Dat moet heel deprimerend zijn." Voor de invasie woonden er zo'n 400.000 mensen in Marioepol. De meesten zijn gevlucht en vermoedelijk zijn minstens 25.000 mensen gedood bij de gevechten. "Sommige burgers zijn gebleven omdat ze nergens anders naartoe konden, hun familie niet kon vluchten of omdat ze anders hun huis zouden kwijtraken", zegt Borodin.

Treffers vertelt dat volgens een Russische wet mensen nu zogenaamd afstand doen van hun huis en hun bezettingen, als ze een paar maanden niet in de stad zijn geweest. "Als je vlucht raak je misschien alles kwijt waar je je leven lang voor hebt gewerkt." Maar de omstandigheden voor mensen die blijven zijn slecht, vertelt Borodin. "Mensen kunnen zich niet vrij uitspreken, dan lopen ze het risico om naar de gevangenis te gaan of vermoord te worden. Het is een spookstad geworden."

Een nieuw soort Marioepol

Treffers besloot al snel na het uitbreken van de oorlog dat hij wilde meewerken aan plannen voor de wederopbouw van Marioepol. "Ook al is de oorlog nog gaande, je kunt al van alles bedenken en plannen maken. Dat doen we vanuit het idee dat Marioepol bevrijd wordt", vertelt hij. "Hoe ziet Oekraïne er na de oorlog uit, qua cultuur, wetgeving en normen? Dat kun je allemaal al aanpakken, zonder een steen te hoeven stapelen."

Hij legt uit dat hier in het verleden vaak te laat over werd nagedacht. "Dan ontstaat er een leemte en gaat het fout." Ook kan nadenken over de toekomst volgens hem hoopgevend zijn. "Je wilt het niet weer opbouwen zoals voorheen, maar mensen perspectief geven op een nieuw soort Marioepol. Groen, aan zee en doordrenkt van historie."

Marioepol Reborn

Naast Fulco Treffers zet ook de burgemeester van Marioepol, Vadym Bojtsjenko, zich in voor de wederopbouw. Naast het openen van hulpcentra in verschillende Oekraïense steden voor zijn gevluchte inwoners werkt hij aan een stadsverniewingsproject genaamd 'Marioepol Reborn'. Daarvoor reist hij af naar veel Europese leiders, en zamelt hij geld in.

Maar sommige gemeenteraadsleden, onder wie Maksim Borodin, vinden dat dit proces weinig transparant is, en dat het geld beter besteed kan worden aan dingen waar de verdreven inwoners van Marioepol nu iets aan hebben.

'Niet transparant en effectief'

"De burgemeester zoekt continu naar mogelijkheden, hoop en perspectief", zegt Treffers. "Als de gemeenteraad echt vindt dat dit te ver gaat, kunnen ze hem op het matje roepen. Zoals in elke democratie." Maar Borodin zegt dat dat niet kan. "Volgens de wet moet er altijd een minimumaantal gemeenteraadsleden aanwezig zijn, maar dat kan sinds de bezetting niet meer."

Hij heeft het gevoel dat er niet naar de gemeenteraad geluisterd wordt. "De burgemeester wil bepaalde gesprekken niet voeren en geeft geen antwoord op vragen over hoe hij het geld uitgeeft of de kosten van zijn bodyguards. Hij doet ook goede dingen, maar is niet transparant en effectief."

'Stoppen met luchtkastelen'

Ook moet de burgemeester volgens Borodin ophouden met geld uitgeven aan het plan voor de wederopbouw. "Er ligt al een plan klaar voor als we terug kunnen naar de stad, maar die kans is klein. We moeten stoppen met luchtkastelen en fantasieën over dat we morgen terug kunnen, en ons richten op de problemen die de burgers van Marioepol vandaag hebben."

"De burgemeester moet stoppen met zijn zakenreizen door Europa en zijn focus op 'Marioepol Reborn'. Vandaag de dag wordt Marioepol geregeerd door één persoon, dat kan je geen zelfbestuur noemen", zegt Borodin. "Het is een slechte situatie voor de burgers, want als we hulp willen moeten we verenigd zijn. Deze bezetting kan nog jaren duren en mensen hebben nu hulp nodig."

Corruptie

Het gemeenteraadslid heeft ook kritiek op de samenwerking van de burgemeester met de steenrijke zakenman Achmetov, de eigenaar van onder meer de Azovstalfabriek in Marioepol. Burgemeester Bojtsjenko werkte eerder voor hem, als personeelsdirecteur van zijn staalfabriek. Volgens Borodin krijgt burgemeester Bojtsjenko geld van Achmetov, via zijn vrouw. "Het is niet direct verboden maar ik zie het als corruptie."

"Het is niet normaal dat de burgemeester geld krijgt van een man wiens industrie de stad vervuilt. De burgemeester ziet daar geen probleem in, en helpt hem zelfs", zegt Borodin. Hij vindt het niet erg dat Achmetov wil investeren in Marioepol. "Maar hij moet niet de lokale overheid willen beheersen." Ook voor de oorlog waren hier volgens hem al discussies over. "We moeten zakenmensen en de overheid scheiden. De inwoners moeten de stad besturen, niet één man met veel geld."

'Ze moeten daar hetzelfde beeld van zien'

Treffers zegt zich vooral te richten op de wederopbouw. "Je kunt Achmetov vergelijken met de grote industriëlen zoals we die in West-Europa ook hebben gehad. Hij heeft zo'n enorme economische positie dat zijn invloed verder gaat dan alleen het creëren van banen", vertelt hij. "Achmetovs bedrijven hebben op allerlei fronten betekenis en investeren bijvoorbeeld ook in universiteiten of theaters."

Volgens Treffers is het belangrijk om bij de wederopbouw ook na te denken over de economie van de stad. "Daar moet je niet te lang mee wachten en al scenario's voor maken." Want de economische kant speelt een grote rol, zegt hij. "Het gemeentebestuur en de economische sector moeten daar wel hetzelfde beeld van gaan zien, al heeft ieder natuurlijk zijn eigen terrein. De een steunt projecten in de stad financieel en de politiek creëert een visie over waar de stad naartoe moet."

Stip aan de horizon

Hoewel de toekomst onzeker is, vindt Treffers het belangrijk dat er wordt doorgewerkt aan de wederopbouwplannen. "Misschien worden sommige plekken helemaal niet bevrijd of zelfs nog erger verwoest. Maar voor een aantal plekken kan het wel echt een verschil maken." En de plannen zijn een stip aan de horizon, zegt hij. "Een toekomstbeeld helpt mensen nu om te overleven en misschien ook om het verdriet te verwerken. Marioepol kan een nieuw leven krijgen."

"Ik hoop, net als alle inwoners van Marioepol, dat we op een dag terug kunnen naar de stad en dat we het kunnen heropbouwen", vertelt gemeenteraadslid Borodin. "Het is ons vaderland, onze stad, ons bloed. We kunnen niet zonder leven. De vraag is niet of het bevrijd wordt, maar wanneer."