Krimp veestapel lijkt onontkoombaar, want 'tovervloeren' voor minder stikstofuitstoot werken niet goed

Nederland ontkomt er niet aan om de veestapel in te krimpen. Die boodschap ligt op tafel bij de kabinetsformatie. Emissiearme vloeren werken niet goed en de miljoenen die er tot nu toe in zijn geïnvesteerd lijken weggegooid geld.

"Als je deze koeien ziet en je zou zeggen er moet 30 procent weg, welke moet ik dan wegdoen? Dat kun je niet van boeren vragen", zegt de 35-jarige veehouder Noortje Krol in reactie op berichten over krimp van de veestapel. Er liggen explosieve rapporten op de formatietafel waaruit blijkt dat de ammoniakuitstoot fors naar beneden moet en dat kan alleen maar als de hoeveelheid dieren een stuk kleiner wordt. Want het blijkt dat speciale technieken zoals emissie-arme vloeren de uitstoot onvoldoende verlagen.

'Mooiste beroep dat er is'

Noortje gaat ervan uit dat ze nog jaren kan doorboeren met haar 250 melkkoeien en 120 stuks jongvee. Haar bedrijf in het Brabantse Heeswijk Dinther is in balans, zegt ze. Vier jaar geleden nam ze samen met man Nico boerderij De Waaistap van haar vader over.

Ze heeft de universiteit in Wageningen doorlopen en was als klein meisje altijd bij haar vader in de melkveestal te vinden. "Als kind zei ik al dat ik boer wilde worden, ik was heel veel met de koeien bezig. Werken met dieren en met de natuur is het mooiste beroep dat er is", zegt Noortje.

Stikstofprobleem

Intussen leveren veehouders, en vooral melkveehouders, de grootste bijdrage aan het stikstofprobleem. Voor corona was de stikstofkwestie de grootste crisis die we moesten bedwingen. En die crisis speelt bij de formatie van het nieuwe kabinet opnieuw een belangrijke rol.

Want er gaat veel ammoniak de lucht in rondom veestallen, wat slecht is voor de kwetsbare natuur. Veel natuurgebieden staan er zo slecht voor dat als er niet snel wordt ingegrepen de kans groot is dat plantensoorten het niet overleven.

760 miljoen euro subsidie

Intussen hebben veehouders zelf al veel gedaan om de ammoniakuitstoot te verminderen. Zo wordt de mest al jarenlang in de bodem geïnjecteerd. Vanaf 1990 daalde de uitstoot hierdoor al fors. Maar ondanks grote investeringen door Rijk en provincies in emissie-arme technieken is er sinds 2010 bijna geen sprake van verdere daling.

En dat terwijl er sinds 2009 voor 760 miljoen euro aan subsidie voor is uitgetrokken. Dat blijkt uit een inventarisatie van EenVandaag in samenwerking met het platform voor onderzoeksjournalistiek Investico. Maar de werking van die emissiearme technieken valt tegen. Bovendien groeide de veestapel en daarmee dus ook de ammoniakuitstoot.

'Weggegooid geld'

"Dat lijkt op weggegooid geld", zegt Wim de Vries, hoogleraar en stikstofdeskundige aan Wageningen University, over de subsidie die naar de emissiearme technieken is gegaan. Bovendien hebben veehouders ook nog hoge leningen voor die aanpassingen moeten afsluiten. Hij verwijst naar onderzoeken waaruit blijkt dat de emissiearme stallen niet goed werken, en dat er weinig verschil in uitstoot is met de veel goedkopere traditionele roostervloeren. De duurdere vloeren worden daarom ook wel 'tovervloeren' genoemd.

Minister Schouten van Landbouw wil desondanks de komende jaren nog een paar 100 miljoen euro extra uittrekken voor die nieuwe technieken. De Vries: "Je moet het onderzoek niet stopzetten, maar laten we vooral niet denken dat dit de oplossing is, er moet gewoon meer gebeuren."

Investering in duurzaamheid

Net als vele andere boeren heeft ook Noortje flink geïnvesteerd in duurzaamheid. Het dak van de stal ligt vol zonnepanelen, de boerderij draait elektriciteit-neutraal en er wordt zelfs elektriciteit geleverd aan huizen in de gemeente.

De Waaistap heeft ook een emissiearme vloer, waarvan Noortje niet weet of hij wel goed werkt. Het is een gangbare roostervloer waar sleuven in gefreesd zijn, zodat de urine sneller de put in loopt. De vloer is er bij de bouw van de stal in 2012 ingelegd. Al met al was de investering een kleine ton.

'We moeten de juiste dingen doen'

De vloer zou 25 procent minder ammoniak uitstoten, was de belofte. Maar dat is officieel nooit gemeten, want de techniek was al achterhaald voordat de stal klaar was. "We stonden er wel van te kijken dat er nooit gemeten is", zegt Noortje. "Wij zijn ervan overtuigd dat we met deze vloer die reductie kunnen halen. Maar we weten het dus niet. Ik kan me wel voorstellen dat het niet plezierig is als een boer hier tonnen insteekt, dat het dan niet werkt."

De stal voor hun jongvee zou ook nog een emissiearme vloer moeten hebben. In de provincie Brabant is dat in 2024 verplicht. Maar Noortje wacht er liever nog even mee. Het is allemaal te onzeker, vindt ze. "We werken met dieren, we produceren voedsel en dat heeft impact op het milieu, we hebben de verantwoordelijkheid dat we de wereld niet naar de knoppen helpen. Maar we moeten wel de juiste dingen doen."

Minder dieren

Ook hoogleraar De Vries vindt het niet verstandig om nog zoveel geld in een emissiearme vloer te steken. Nog los van het feit dat ze niet goed werken. "Ik zou het niet doen. Want het klimaatakkoord eist dat veehouderijen straks ook minder lachgas en methaan moeten uitstoten. Je moet je dus op al die gassen richten, niet alleen op ammoniak."

En dan halen we vermindering van de stikstofuitstoot met 50 tot 70 procent nog steeds niet. "Dan ontkom je niet aan minder dieren", zegt De Vries. In de rapporten die bij de formatie op tafel liggen, wordt gerekend met tot wel 30 procent minder vee. "We hebben een echte oplossing jarenlang voor ons uitgeschoven."

Voortzetten van boerderij

"Het is pappen en nathouden geweest. Alle seinen staan nu op rood", zegt de hoogleraar. "We moeten niet alleen naar de boer wijzen als veroorzaker. Het is ook een maatschappelijk probleem. We zullen een eerlijkere prijs voor ons voedsel moeten betalen. Zodat die boer met minder beesten toe kan."

"Als er geen generieke inkrimping van de veestapel komt, verwacht ik dat wij gewoon door kunnen", besluit Noortje. "Ik ben zeker niet iemand die ontkent dat er een milieuprobleem is en dat er dingen moeten gebeuren. Maar laten we alsjeblieft de juiste dingen doen. Ik heb twee dochters van 3 en 1 jaar oud, het zou heel mooi zijn als één van die meiden de boerderij voort kan zetten."