Is Nederland voorbereid op extreme regenval? 'We moeten niet gaan afwachten'

Na de catastrofale overstromingen in Spanje rijst de vraag: kan dit ook in Nederland gebeuren? En zijn we voldoende voorbereid op extreme weersomstandigheden? "We zijn naïef als het gaat om dit soort grote gebeurtenissen."

Meer dan 200 doden en enorme beschadigingen aan gebouwen en infrastructuur. Dat is de voorlopige tussenstand van de extreme regenval die het oosten van Spanje deze week trof. Kunnen we in Nederland soortgelijke weerscenario's verwachten, en zijn wij dan wél goed voorbereid?

'Middellandse Zee is nu veel warmer'

"Wat er nu in Spanje gebeurt heeft er onder andere mee te maken dat de Middellandse Zee veel warmer is dan vroeger", vertelt Jaap Kwadijk, onderzoeker bij kennisinstituut Deltares en expert op het gebied van overstromingsrisico's. "Warm water verdampt sneller, wat zorgt voor meer vocht in de lucht, en dat leidt dan weer tot hevigere regenval."

Elk jaar kent Spanje in het najaar een periode van afkoeling die gepaard kan gaan met flinke regen en storm, de zogeheten 'gota fría' (letterlijk de koude druppel). "Het is inderdaad een bekend fenomeen. Maar sinds eind jaren 50, toen hevig noodweer voor tientallen doden in Valencia zorgde, is het niet meer zo erg geweest", ziet Kwadijk.

Voorbereiden op gevaarlijke weersomstandigheden

Dat de heftige regenval van de afgelopen dagen deel van een patroon is, daarvan is de wetenschapper overtuigd: "Mensen moeten beseffen wat er gaande is. Het klimaat is aan het opwarmen en dit zijn de gevolgen."

In Nederland is de situatie wel anders, benadrukt Kwadijk. "Maar ook de Noordzee is warmer geworden, en dat geeft niet alleen meer regenbuien, het kunnen ook veel zwaardere buien zijn."

Droge voeten houden

Daarom moeten we ook in Nederland op nieuwe, potentieel gevaarlijke weersomstandigheden voorbereid zijn, denkt de onderzoeker. "En we moeten er ook voor oefenen. We hebben wel een waarschuwingssysteem, maar dat kan altijd nog verbeterd worden", vindt hij.

Het gaat voor een deel om heel concrete adviezen. "Weet waar je heen moet bij een overstroming. Kun je ergens naar een hogere verdieping, als het water beneden naar binnen stroomt? En ga niet zomaar in de auto stappen, anders zit je straks met z'n allen in een file in het laagste deel van Nederland."

Samenwerken met KNMI

Harold van Waveren is werkzaam bij het Watermanagementcentrum Nederland (WMCN) waar Rijkswaterstaat samenwerkt met de waterschappen en defensie. "Bij een dreigende storm of bij hoogwater op de Rijn of Maas bewaken wij de situatie en geven adviezen. Bijvoorbeeld om keringen te sluiten of dijkbewaking in te stellen."

"Het weerbericht is voor ons een hele belangrijke informatiebron", vervolgt Van Waveren. "We werken ook nauw samen met het KNMI. Dus op het moment dat er extremer weer aankomt, dat zit er ook iemand van het KNMI hier live bij ons."

'Nederland heeft meer tijd'

Het Watermanagementcentrum informeert bij een potentiële dreiging alle belangrijke organisaties, zoals de waterschappen en regionale onderdelen van Rijkswaterstaat, die bijvoorbeeld sluizen en gemalen bedienen. Maar ze informeren ook de veiligheidsregio's. "Het grote voordeel van de Nederlandse situatie is dat wij meestal meer tijd hebben om ons voor te bereiden", vertelt Van Waveren.

"Een storm vanaf zee zien we ruim van tevoren aankomen. En als het echt heel spannend wordt, dan kunnen we al in een vroeg stadium de veiligheidsregio's inschakelen. Zij kunnen dan nadenken of het nodig is om te evacueren. Hetzelfde geldt voor de grote rivieren, zoals de Rijn. Ook daar hebben we meestal een aantal dagen de tijd. Je ziet het aankomen omdat het elders al een tijdje hard regent", schetst de expert.

Wat kun je zelf doen bij hoogwater?

Er wordt ook gewerkt aan lokale waarschuwingssystemen, zoals in de gemeente Dordrecht. In het buitendijkse deel, waar de oude binnenstad onder valt, heeft de gemeente een informatiesysteem voor hoogwater ingericht. Inwoners kunnen zich daarop abonneren, vertelt Van Waveren. Via een website, mails en app-berichten worden bewoners op de hoogte gehouden.

"Daar staat precies in waar hoge waterstanden worden verwacht, hoe hoog het water komt en wat je zelf kunt doen." Zo worden bewoners erover geïnformeerd waar ze hun auto veilig neer kunnen zetten en waar ze zandzakken kunnen halen. "Dit is een goed voorbeeld waarbij die keten van begin tot eind goed is ingericht."

Geen elektriciteit en niet bellen

Beter inspelen op ernstige wateroverlast is volgens Van Waveren hard nodig. "De kans is nooit nul. En dus moeten wij ons erop voorbereiden. Iedereen kan ermee te maken krijgen, zowel burgers als bedrijven." Hoewel hij denkt dat er in Nederland niet snel doden zullen vallen door wateroverlast, kan het wel voor andere ellende zorgen.

Zo kan de elektriciteit en mobiele telefonie uitvallen. Maar ook ziekenhuizen kunnen onder water komen te staan en daardoor niet meer functioneren. "Dat zijn allemaal gevolgen die een maatschappij-ontwrichtende situatie kunnen opleveren. En zoiets is niet in een week weer opgelost."

'We zijn te naïef'

Jaap Kwadijk heeft een soortgelijke waarschuwing. "We zijn te naïef. Er is werk aan de winkel en we moeten niet gaan zitten afwachten."

Hij gaat verder: "Als je er nooit mee te maken hebt gehad, en je leven niet werd bedreigd door wateroverlast, dan ga je er luchtig over denken en denk je misschien 'het zal wel'. Dat kan achteraf gezien niet zo handig zijn."

Waterbewustzijn is cruciaal

We hebben het Nederlandse waterbeheer een keer laten bekijken door de OESO, dat is de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling", vult Van Waveren aan. "En die hadden twee conclusies voor Nederland. Ons watermanagement op zich is wereldtop, men vond dat echt excellent."

Maar het grootste risico was volgens het rapport het waterbewustzijn: "Als mensen zich niet meer bewust zijn van het risico van water, dan zul je zien dat ook de aandacht gaat verslappen. En dat is het laatste wat we hier in Nederland kunnen gebruiken, zeker in tijden van klimaatverandering."