Is de toeslagenaffaire een gevolg van slechte communicatie tussen de top en de werkvloer? 'Bij complexe wetten gaat het van begin tot eind fout'

Het is niet nieuw: politici die zeggen dat ze het zich niet meer kunnen herinneren. Het gebeurt nu ook in de parlementaire verhoren in te toeslagenaffaire. Volgens FNV Overheid gaat het bij complexe wetgeving zoals bij toeslagen van begin tot eind fout.

De top van het ministerie die betrokken was bij de toeslagenaffaire hebben signalen over de crisis die gaande was niet goed doorgekregen. Mieke van Vliet, bestuurder van FNV Overheid vertelt dat het ambtelijke systeem absoluut niet meehelpt om boodschappen goed door te spelen naar elkaar en om goed samen te werken. "Het systeem waar ambtenaren in werken is verrot."

Complexe wetgeving

Er zijn in Nederland heel veel makkelijke wetten en regels, die gewoon goed werken. Maar bij de complexe wetgeving gaat het helemaal mis zegt Van Vliet. "Vanaf dat de wet gemaakt wordt, tot en met de wet uitvoeren, gaat het mis. We hebben veel makkelijke wetten, maar dus ook heel veel complexe wetten."

Zo verreist complexe wetgeving zoals die bij de toeslagen bijvoorbeeld goede ict-software om die wet uit te kunnen voeren. "Maar die is er niet. En daardoor komen medewerkers in de knel. Die krijgen bijvoorbeeld mensen aan de telefoon die een heel verhaal houden, maar dat de computer iets anders zegt."

Van rood naar groen in alle lagen

Een ander punt is geen goede communicatie tussen de beleidsmakers en de mensen op de werkvloer, van bijvoorbeeld de Belastingdienst. "Signalen van de werkvloer komen niet bij de staatssecretaris terecht. Dat is het grote probleem. De meldingen staan op rood als meldingen worden aangemaakt en opgeschreven, maar het gaat door zoveel lagen dat het sein op groen staat als het bij bovenste laag aankomt", vertelt Van Vliet.

Deze week werden staatsecretarissen Wiebes, Weekers en oud-minister van Sociale Zaken Asscher gehoord in de toeslagenaffaire. Officieel bepaalt namelijk het ministerie van Sociale Zaken het beleid dat de Belastingdienst moet uitvoeren. "Mocht het sein op oranje staan als het aankomt bij de top, bijvoorbeeld bij Wiebes en anderen, dan begrijpt hij totaal niet meer wat die melding betekent voor de burger en waar de burger tegenaan loopt. En op basis van de informatie die ze wél krijgen, nemen ze besluiten. En dat kon jaren zo doorgaan", vertelt Van Vliet.

Niet praten met elkaar

De Tweede Kamer wil de menselijke maat terugbrengen bij de Belastingdienst, maar als de complexiteit van de wet wordt aangepakt, gaat dat heel moeilijk zegt Van Vliet. Een ander probleem is dat er tussen de top van de ministeries, de top-ambtenaren, en de werkvloeren helemaal geen communicatie is. "Die zien elkaar nooit."

Dus je kan de Belastingdienst wel menselijker maken, maar als de Belastingdienst en de werknemers onderin de hiërarchie nooit contact hebben, gaat dat niet werken. "De top van de ministeries maken wetgeving, maar die weten niet wat die wetgeving betekent voor de burgers en de mensen op de werkvloer. Daar wordt nooit over gecommuniceerd met elkaar." Lodewijk Asscher noemde dit ook als oorzaak van de problemen in zijn verhoor. "Politici worden te weinig geconfronteerd met de gevolgen van hun beleid", zei hij.

Huilende medewerkers

De medewerkers op de werkvloer voeren dus de wet uit, die eigenlijk gemaakt is door top-ambtenaren die geen weet van de werkvloer hebben, zegt Van Vliet. Het was voor de medewerkers van de Belastingdienst dan ook heel moeilijk om te zien dat er zoveel mensen onterecht beschuldigd werden van fraude met de kinderopvangtoeslag en diep in de problemen raakten.

"Ik heb die medewerkers huilend bij mij aan tafel gehad. Zij staan met de poten in de klei, voeren de wet uit en zien dan met eigen ogen wat er gebeurt", vertelt Van Vliet. Morgen, op donderdag 26 november, worden minister Wopke Hoekstra en premier Mark Rutte verhoord.