Welke overheidsinformatie mag wel naar buiten komen en welke niet? In Zweden zijn ze het daar al 250 jaar over eens. Een ambtenaar heeft daar namelijk het recht om informatie door te spelen aan journalisten. Rijksarchivaris en directeur van het Nationaal Archief Marens Engelhard stond met zijn oren te klapperen toen hij dat hoorde. "In Nederland zien we de beperking op openbaarheid eerder toenemen dan afnemen."
Kilometers lang zijn de gangpaden die langs de archiefkasten lopen van het Nationaal Archief in Den Haag. Het wordt ook wel gezien als het 'nationaal geheugen' van Nederland. In de verschillende depots is onder meer het archief van de rijksoverheid voor een groot gedeelte in te zien.
Rijksarchivaris Marens Engelhard ziet dat de openbaarheid van dat archief steeds verder afneemt. En dat botst met de missie van het archief: "Wij dienen ieders recht op informatie en geven inzicht in het verleden van ons land."
‘Openbaarheid fundament van democratie en rechtsstaat’
Als Rijksarchivaris vindt Engelhard het van groot belang dat het publiek toegang heeft tot zoveel mogelijk overheidsinformatie. "Ik denk dat openbaarheid een heel belangrijk fundament is van de democratie en van de rechtsstaat. Het is nuttig om te zien welke afwegingen er worden gemaakt, hoe besluiten tot stand komen en hoe beleid wordt uitgevoerd."
Toch blijven delen van het overheidsarchief achter slot en grendel als het gevoelige informatie betreft. "Het gaat dan om staatsveiligheid, bevoor- en benadeling en persoonlijke levenssfeer", zegt Engelhard. "Dat zijn alledrie serieuze zaken, maar je moet er niet te makkelijk naar grijpen."
Krampachtige ambtenaren
Volgens Engelhard zijn ambtenaren steeds krampachtiger over openbaarheid van beleidsvorming. "Er zijn ambtenaren die advies moeten geven en die daarin hun eigen opinies verweven, maar niet politiek verantwoordelijk zijn."
Daarnaast zorgt meer transparantie en openheid in de ambtenarij voor angst. "Ik denk dat sommige ambtenaren bang zijn dat bepaalde opvattingen hun persoonlijk wordt aangerekend terwijl daar een politiek verantwoordelijke voor is."
In Zweden heeft met het recht op de ‘lekken’
Om te leren hoe andere landen omgaan met de kwestie openbaarheid ging de Rijksarchivaris een kijkje nemen bij zijn collega’s in Zweden. Hier is openbaarheid onderdeel van de grondwet. "Ambtenaren mogen ongehinderd journalisten wijzen op interessante of opmerkelijke zaken." Er is dus geen sprake van 'lekken' dan wel ‘klokkenluiders', want het is een vanzelfsprekendheid dat informatie doorgespeeld wordt aan journalisten.
Daarnaast worden de personen die informatie doorspelen beschermd in Zweden. "Het grondwettelijke ‘Right to Expression’ verbiedt iedereen te proberen te achterhalen wie de pers heeft benaderd en waarover. Pogingen dat toch te proberen kunnen met maximaal twee jaar worden bestraft", leerde Engelhard daar.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.