In deze Zweedse stad gingen inwoners, net als in Wijk aan Zee, de strijd aan met een staalfabriek en met succes

In het Zweedse Luleå staat, net als in de IJmond, een grote staalfabriek. Dankzij acties van inwoners van de stad besloot de fabriek te verduurzamen. Ook in Nederland wordt daar flink voor gelobbyd.

Staalfabriek SSAB in Luleå produceert jaarlijks ongeveer 2 miljoen ton aan staalplaten. Dat levert werkgelegenheid op voor meer dan duizend inwoners van de regio. Maar net als Tata Steel in Nederland is SSAB verantwoordelijk voor een groot deel van de schadelijke CO2-uitstoot in Zweden. Maar dat gaat veranderen, want tegenwoordig draait er een proeffabriek op schone groene waterstof.

Slechte luchtkwaliteit

Volgens huisarts Kerstin Rönnblom, die woont en werkt in 'staalstad' Luleå, hadden veel van haar patiënten last van de ongezonde lucht. "Sommigen kwamen niet eens buiten bij te veel uitstoot."

Rönnblom werkt al 40 jaar in een gezondheidscentrum in Luleå en fietst dagelijks vanuit huis, vlakbij de staalfabriek, naar haar werk. "Toen ik in de jaren 80 begon met werken, voelde ik de slechte luchtkwaliteit. Je rook het meteen als je naar buiten ging, het stonk."

Onderzoek

De huisarts wilde uitzoeken of de uitstoot van de fabriek gevolgen had voor de gezondheid van haar patiënten en deed in 1989 onderzoek. 2 maanden lang hielden patiënten met astma en bronchitis een dagboek bij waarin ze beschreven hoe ze zich voelden. Dagelijks vroeg ze hen in een speciale meter te blazen, die de longinhoud meet.

"Aan het einde van de studie konden we zien dat op dagen dat de fabriek veel uitstootte mensen zich minder goed voelden."

Zwarte sneeuw

En het was niet alleen de ongezonde lucht waar mensen last van hadden, je kon het ook zien als er sneeuw lag, vertelt Rönnblom. "In de jaren 80 lag er bij ons nooit witte sneeuw. Er lag altijd een zwarte laag van de fabriek overheen."

Ook rondom Tata Steel in Nederland was de sneeuw zwart begin van dit jaar. Later bleek dat dat door een fout van het staalbedrijf kwam, omdat de kolen niet goed waren afgedekt.

Veel klachten

Het Zweedse SSAB kreeg veel klachten en huisarts Rönnblom ging met haar onderzoek naar de fabriek. "Ze waren niet echt verbaasd, ze wisten het eigenlijk al wel."

De staalproducent ondernam actie. Het bedrijf plaatste filters zodat de uitstoot van gevaarlijke stoffen afnam. "Ze hebben het opgelost en dat was een enorme opluchting", zegt Rönnblom.

Leefbare omgeving

"In Luleå zijn geen gezondheidsproblemen meer. We werken er hard aan om onze uitstoot te verminderen, dat vinden we belangrijk", zegt elektricien Ted Ejdemo, die als stagiair bij het bedrijf begon.

"Onze ijzererts lag bijvoorbeeld dichtbij de stad, op een heuvel. Daar had de stad last van, daarom is het ruim 30 jaar geleden verplaatst." Hij is, net als zijn collega's, blij met de inspanningen van SSAB om de omgeving leefbaar te houden.

Groen staal

Maar hoewel de overlast van SSAB tegenwoordig beperkt is, wil de staalfabrikant ook op het gebied van milieu beter scoren. Daarom bouwt het bedrijf in 2016 een proeffabriek om te onderzoeken hoe er 'groen' staal gemaakt kan worden met waterstof. SSAB werkt daarin samen met energiebedrijf Vattenfall en mijnbouwbedrijf LKAB.

Op dit moment wordt een kleine hoeveelheid staal geproduceerd. "Het doel is om een fossiel vrije keten te maken. Toen we begonnen vonden veel concurrenten en omstanders ons op z'n minst naïef, maar we kunnen nu concrete stappen laten zien", vertelt Viktoria Kalsberg van het staalbedrijf.

In 2025 fossiel vrij

In de HYBRIT-fabriek van SSAB in het Zweedse Luleå wordt nu geëxperimenteerd, maar de bedoeling is dat de eerste grote fabriek in 2025 fossiel vrij is.

"En we willen in 2045 helemaal op waterstof draaien. Al zijn we aan het kijken of dit sneller kan", zegt Kalsberg. Ook Tata Steel sprak afgelopen september de ambitie uit om volledig over te stappen op waterstof. Nu wordt onderzocht of dat haalbaar is.