Huizen in polders bouwen tegen woningnood is volgens deze dijkgraaf 'vragen om problemen'

Een nieuwe woonwijk bouwen in een polder beneden de zeespiegel of langs een rivier. Is dat verstandig, nu we vaker extreme regenbuien krijgen? "Je zult minder kunnen bouwen dan je voorheen dacht, en op andere plekken moeten zoeken."

Alphen aan de Rijn is net als een aantal andere gemeenten van plan om duizenden woningen te bouwen in de polders aan de rand van de stad. Dijkgraaf Rogier van der Sande van waterschap Rijnland is er niet gerust op. Bouwen op natte, slappe grond is volgens hem vragen om problemen.

Zakkende voorzieningen

"Dan zakken de nutsvoorzieningen zoals het riool en de water- en elektriciteitsleidingen, en de wegen", legt hij uit. "Nog los van het feit dat je het regenwater niet kwijt kunt, als er een flinke stortbui komt. Dan loopt het alsnog de kelder in."

"In de polder moet je natuur organiseren en recreatie", vindt hij. "Alles behalve woningen bouwen. Want als je daar woningen bouwt, hebben de mensen er in de toekomst last van."

Acute wateroverlast

Het voorbeeld in Alphen aan de Rijn laat zien dat overheden steeds meer rekening moeten houden met de gevolgen van klimaatverandering in ons land, en dat ze weten dat ze niet overal kunnen bouwen waar ze willen.

Nederland vecht al eeuwen tegen het zeewater dat tegen de kust beukt en het rivierwater dat aan de achterkant van ons land binnenstroomt. En daar komt nu door het veranderend klimaat een uitdaging bij: water dat van boven komt. Heftige regenbuien boven ons land kunnen voor acute wateroverlast zorgen.

Verstandiger bouwen

"Vroeger bouwden mensen verstandiger, met een stopcontact op 1 meter hoogte, bijvoorbeeld. Maar dat idee is weg," zegt Rienk Kuiper, hoofdonderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving. Hij onderzoekt hoe we in ons land de beschikbare ruimte benutten.

"Je kunt sommige dingen niet echt aan de mensen overlaten", denkt hij. "Daar heb je een overheid voor om dat soort dingen te regelen. Waterveiligheid kan over leven en dood gaan."

'Steeds diepere badkuip'

Om de waterveiligheid te vergroten kan je hogere dijken bouwen. "Maar dan komen mensen in een steeds diepere badkuip te wonen", vertelt Kuiper. "Je kunt ook het water in de breedte de ruimte geven."

In Nijmegen en in andere plekken in ons land is dat ook gebeurd, in het kader van het programma 'Ruimte voor de Rivier'. "Dat is eigenlijk heel slim geweest", legt Kuiper uit, "want ons land verstedelijkt natuurlijk ook in rap tempo."

Vooruitkijken

"Je kunt wachten tot alles is volgebouwd, en je dan bij mensen aan moet kloppen om te zeggen: sorry, jullie moeten hier weg", zegt de onderzoeker. "Maar je kunt ook van tevoren bedenken waar ruimte voor water nodig is. Zodat je dat soort pijnlijke situaties kunt voorkomen."

Dat is wat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat gedaan heeft. In april 2024 presenteerde het een zogenaamde sturingskaart van ons land. Aan de hand van kleurcodes kunnen lokale overheden zien wat de plekken zijn waar eigenlijk niet gebouwd kan worden.

Verschillend beleid

Plekken waar het water hoog kan komen te staan, zoals in de uiterwaarden van rivieren en op en om het IJsselmeer, kleuren op de kaart rood. De kaart is bedoeld om provincies en gemeenten mee te adviseren, maar die hoeven zich er uiteindelijk niet aan te houden.

Dat is jammer, vindt Kuiper. Het gaat namelijk nog niet overal goed. "In Nijmegen heeft de gemeente dus gezegd: we gaan hier meer ruimte voor water creëren. Maar even verderop, in Arnhem, wordt op dit moment gebouwd aan een nieuwe woonwijk in de uiterwaarden."

Prop in de rivier

"Het water, zoals dat nu maximaal berekend is, kan er nog net door", vervolgt hij. "Maar dan houdt het ook op. Als er in de toekomst nog een keer veel water aankomt, heeft Arnhem een prop in de rivier gebouwd. Dat is niet zo handig."

De landelijke overheid moet hier daarom over kunnen beslissen, denkt Kuiper. "Als het water onverhoopt in de toekomst nog veel grotere pieken gaat vertonen, moet je of die wijk afbreken, of het water omleiden via de Waal en de IJssel. Maar dan zijn andere steden dan Arnhem de pineut."

Stom bouwen

Rogier van der Sande is behalve dijkgraaf van waterschap Rijnland ook voorzitter van de Unie van Waterschappen in ons land. Nederland telt in totaal 21 waterschappen, die verantwoordelijk zijn voor het waterbeheer en de waterkwaliteit in ons land. Ook hij vindt ook dat er meer dwingende regels moeten komen om woningbouw op omstreden plekken te voorkomen.

"Het beleid is, oneerbiedig gezegd, toch een beetje vrijblijvend. Dus je moet ook regels hebben die voor heel Nederland gelijk zijn", zegt hij. "Regels die gewoon duidelijk zijn. Niet meer stom bouwen. Gemeenten kunnen nog steeds een verstandig advies van de waterschappen naast zich neerleggen. Dat vind ik niet verstandig."