Hoofdofficier van justitie waarschuwde al eerder voor dreiging zoals bij voordeur Sigrid Kaag: 'Zorgelijke ontwikkeling'

De man die met een brandende fakkel voor het huis van Sigrid Kaag stond, is het type dreiging waar hoofdofficier van justitie Michiel Zwinkels eerder al voor waarschuwde. "Een zorgelijke ontwikkeling die ondermijnend is voor de democratische rechtsstaat."

Het incident bij de voordeur van Kaag was zo ernstig dat het Openbaar Ministerie de dader wil vervolgen. Eerder zou de verdachte ook al bij het huis van demissionair minister Hugo de Jonge zijn aangehouden.

Sluipend proces

"Als je terugkijkt op de afgelopen jaren, dan is corona een belangrijke aanjager in geweest voor de verharding in de samenleving", is Zwinkels' analyse. "Wat we nu helaas zien is dat het niet alleen op internet gebeurt, maar ook verschuift naar de fysieke wereld. Mevrouw Kaag die bij haar woning wordt benaderd, dat is daar helaas een voorbeeld van. Maar we hebben er meer gehad de afgelopen periode."

'Een sluipend proces', noemde hoofdofficier Zwinkels de verdachtmakingen op social media die uiteindelijk leidden tot bedreiging eerder in NRC. "Die dreiging werkt in hoge mate intimiderend", zegt Zwinkels. Kaag zelf zegt dat zij en haar gezin geschrokken zijn, maar dat het een breder probleem is. Ze roept op voorzichtiger te zijn met woorden. "Gisteravond laat nogmaals zien dat woorden leiden tot acties", schrijft ze op Twitter.

Telkens een stapje verder gaan

"Je ziet elke keer dat er een grens wordt overschreden", zegt Zwinkels. "Helaas is er bijna nooit sprake van een stapje terug. Het is telkens een stapje verder. Dat is iets waar we als maatschappij heel erg waakzaam op moeten zijn."

Wat hij als een gevaarlijke ontwikkeling ziet, is dat er online in besloten groepen een bepaald wereldbeeld wordt neergezet waarbij wordt opgeroepen dat iedereen die niet in dat wereldbeeld past wordt aangepakt. "Dat is opruiend, er wordt geweld verheerlijkt."

Daadwerkelijk geweld gebruiken

Zwinkels ziet dat er paralellen worden gelegd met de Tweede Wereldoorlog, waarbij mensen tot verzet worden opgeroepen. "Het gevaar is dat mensen uit die online wereld ook daadwerkelijk geweld gaan plegen."

"We hebben een aantal strafzaken lopen in Den Haag, waarin mensen daadwerkelijk bereid zijn geweld te gebruiken", illustreert hij. "Om de wapens op te pakken en die te gebruiken."

Mensen die in complotten geloven

De man met de fakkel riep complotleuzen. Vandaag is het precies een jaar geleden dat het Capitool in Washington werd bestormd door Trump-aanhangers die het niet eens waren met het verlies van de verkiezingen. Terwijl Trump wél had verloren.

Het is heel moeilijk om politieke dreiging in Nederland te vergelijken met de Capitoolbestorming, zegt hoogleraar Amerikaanse geschiedenis James Kennedy. Maar mensen die politiek geweld willen gebruiken, zijn moeilijk van hun standpunt af te brengen, zegt hij. "Kennelijk doet de waarheid er niet meer toe voor hen. Die meningen zijn niet te veranderen. In Nederland zijn deze mensen er ook, en het is aannemelijk dat deze groep groter wordt."

Maatschappelijk debat

Zwinkels waarschuwt voor een glijdende schaal, maar pleit vooral voor een maatschappelijk debat. "Het is iets waar we waakzaam op moeten zijn en het strafrecht is daar een belangrijk instrument in. Maar dat komt pas in beeld als grenzen strafrechtelijke zijn overschreden."

"De aanloop daarnaartoe is een belangrijk maatschappelijk en ethisch debat", legt hij uit. "Het is van belang dat het in brede zin wordt gevoerd. Het is wel een ontwikkeling waar ik me zorgen over maak en die in mijn visie ondermijnend is voor onze democratische rechtstaat."

Vrijheid van meningsuiting

Het is daarom in de eerste plaats van belang dat de discussie in het parlement wordt gevoerd. "Het recht op vrijheid van meningsuiting is heel belangrijk, maar niet absoluut", waarschuwt hij.

"Op het moment dat mensen bang moeten worden zich in een publieke functie te begeven, als wetenschapper, als journalist, om je te uiten in dat maatschappelijke debat, maak je eigenlijk het debat kapot. En daarmee ondermijn je de rechtsstaat."

Uitspraken over tribunalen

Maar ook in het parlement hebben politici wat hem betreft een grote verantwoordelijkheid. "Uitspraken over tribunalen vind ik echt gevaarlijk. Want zeker op die internetfora is de achterliggende gedachte: voor een tribunaal kom je als je een landsverrader bent. Dat is ook niet echt een waardevrij begrip, daar wordt vaak de doodstraf geëist", zegt hij waarschuwend. "Dat zijn verkapte doodsbedreigingen en zo zien wij dat ook."

Vervolging van parlementariërs is wat hem betreft geen oplossing. "In het algemeen geldt dat politici een bepaalde status hebben. Als het mogelijk strafbare uitingen zijn, dan geldt de parlementaire onschendbaarheid. Daar is het strafrecht niet voor bedoeld."

Zwaardere straffen

Advocaat Richard Korver denkt ook dat er vanuit de rechtsstaat een heel duidelijk signaal moet worden afgegeven over wat er voor de voordeur van Kaag gebeurde. Hij verwacht dat 'de fakkeldrager' zal worden bestraft. "Per 1 januari is er een nieuwe wet waarbij er strafverzwaring mogelijk is voor het bedreigen van politici", vertelt hij.

Korver denkt ook dat de uitingen van Forum voor Democratie niet bijdragen in het tegengaan van deze incidenten. "Dat blijkt ook wel uit wat je allemaal op social media ziet, maar hetzelfde geldt voor mensen die nu het beleid uitvoeren, die moeten ook hun woorden zorgvuldig kiezen. Probeer te laten zien dat je één maatschappij bent en dat je de problemen samen te lijf wil gaan. Niet dat je gevaccineerden en niet-gevaccineerden tegen elkaar opzet."